Barometr stabilności otoczenia prawnego
w Polsce

(państwo o najbardziej stabilnym prawie = 1)

Polska ma obecnie najbardziej zmienne prawo ze wszystkich państw Unii Europejskiej. Jak wynika z obliczeń Grant Thornton, w latach 2012-2014 produkowała średnio w roku prawie 56-krotnie więcej przepisów niż Szwecja, 11-krotnie więcej niż Litwa i 2-krotnie więcej niż Węgry (szacunki dotyczą zarówno liczby jak i objętości tworzonych aktów prawnych - na podstawie tych dwóch czynników obliczony został specjalny wskaźnik zmienności prawa w krajach UE). Oznacza to, że w żadnym innym kraju unijnym rzeczywistość prawna dla obywateli i przedsiębiorców nie jest tak chwiejna i nieprzewidywalna jak w Polsce.

Polskie prawo produkowane jest nie tylko w coraz większej ilości, ale też coraz szybciej. W 2016 r. średni okres prac nad ustawą – licząc od wpłynięcia projektu do Sejmu do dnia podpisu Prezydenta RP – trwał w Polsce zaledwie 77 dni. Dla porównania, jeszcze rok wcześniej było to 122 dni, a w 2000 r. – 201 dni.

Choć jasne jest, że w przypadku części ustaw skrócenie procesu legislacyjnego jest uzasadnione, ponieważ wymaga tego pilna potrzeba (np. stany klęsk żywiołowych czy zagrożenie terrorystyczne), to w przypadku większości ustaw taki pośpiech nie jest wskazany, a wręcz negatywnie wpływa na jakość stanowienia prawa.

Coraz częściej pomijanym etapem procesu legislacyjnego są prace komisji sejmowych. Obecnie bez tych prac powstaje już około połowa uchwalanych w Polsce ustaw.

Albo w ogóle nie trafiają one do komisji (tylko przekazywane są do następnego czytania w Sejmie), albo prace w komisji są błyskawiczne i zdawkowe, tzn. sprawozdanie z prac komisji tworzone jest tego samego dnia, którego projekt ustawy trafił pod jej obrady, co oznacza, że posłowie nie mieli czasu w pełni zapoznać się z istotą przedstawionych regulacji: ich skutkami prawnymi, kontekstem prawnym i biznesowym, skonsultować ich z ekspertami itp.

Marginalizacji ulega pozycja Senatu, jako ciała weryfikującego prace Sejmu. Pod rosnącą polityczną presją, by przyspieszać proces legislacyjny, Senat coraz częściej nie zgłasza żadnych poprawek do projektów ustaw. W 2016 r. już 67 proc. ustaw weszło w życie bez jakichkolwiek poprawek izby wyższej parlamentu. W 2010 r. było to 42 proc., a już w 2005 r. zaledwie 30 proc.

Wynika to z coraz większego pośpiechu w procesie legislacyjnym, co zwiększa ryzyko błędów w przyjmowanych regulacjach i zwiększa prawdopodobieństwo, że przyjęte ustawy będą musiały być poprawiane kolejnymi aktami prawnymi.

Choć polska gospodarka od 25 lat oparta jest na wolnym rynku, to w praktyce zalew biurokratycznych regulacji, które krępują przedsiębiorców, jest największy w historii. W PRL-u w życie wchodziło średnio po 668 stron nowych aktów prawnych rocznie. To zaledwie 3 proc. tego, ile przyjmowanych jest obecnie.

Nawet w 20-leciu międzywojennym, kiedy Polska po 123 latach odzyskiwała niepodległości, tworzyła nowy system prawny, gospodarczy i instytucjonalny oraz jednoczyła tereny trzech zaborów – nawet wtedy polskie państwo przyjmowało mniej nowego prawa niż obecnie. Średnio w całym 20-leciu międzywojennym powstawało 1681 stron aktów prawnych rocznie, czyli jedynie 7 proc. tego, ile powstaje ich teraz.