Urlop ojcowski – kto, kiedy i na jakich zasadach może z niego skorzystać?

Czym jest urlop ojcowski i kto ma do niego prawo?

Definicja urlopu ojcowskiego w polskim prawie pracy

Urlop ojcowski to instytucja prawa pracy, której celem jest zapewnienie ojcu dziecka możliwości aktywnego uczestnictwa w opiece nad nowonarodzonym potomkiem. Jest to odrębne świadczenie od urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego czy wychowawczego, przysługujące wyłącznie ojcu i niezależne od tego, czy matka dziecka korzystała z innych form urlopów rodzicielskich.

Regulacje dotyczące urlopu ojcowskiego znajdują się przede wszystkim w art. 182³ Kodeksu pracy, a jego wymiar, tryb udzielania oraz warunki korzystania zostały szczegółowo określone w aktach wykonawczych i przepisach ZUS.

Zasadniczym celem urlopu ojcowskiego jest umożliwienie ojcu dziecka aktywnego uczestnictwa w pierwszych tygodniach życia dziecka, wsparcie partnerki w opiece nad noworodkiem oraz zacieśnianie więzi z dzieckiem. Jednocześnie urlop ten pozwala na rozłożenie obowiązków opiekuńczych między oboje rodziców, co ma również istotne znaczenie społeczne i psychologiczne.

Komu przysługuje urlop ojcowski?

Prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje każdemu mężczyźnie, który:

• jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę (bez względu na jej rodzaj – na czas nieokreślony, określony, okres próbny, pełny lub niepełny etat),
• jest wpisany jako ojciec dziecka w akcie urodzenia,
• złożył stosowny wniosek w ustawowym terminie,
• w dniu rozpoczęcia urlopu pozostaje ubezpieczony chorobowo – obowiązkowo lub dobrowolnie (w przypadku np. pracowników delegowanych za granicę lub funkcjonariuszy służb mundurowych objętych odrębnymi przepisami).

Ważne jest, że urlop ojcowski przysługuje niezależnie od statusu związku rodziców – ojciec nie musi być mężem matki dziecka, ani nawet nie musi z nią mieszkać. Wystarczy, że faktycznie uznaje ojcostwo i został jako ojciec wpisany do aktu urodzenia dziecka.

Urlop ojcowski przysługuje również w sytuacjach:

• gdy dziecko zostało przysposobione (adoptowane),
• gdy dziecko pochodzi z wcześniejszego związku,
• gdy matka dziecka nie żyje lub zrzekła się praw rodzicielskich – wówczas ojciec może skorzystać z urlopu niezależnie od innych świadczeń rodzicielskich.

Czy rodzaj zatrudnienia ma znaczenie?

Zasadniczo urlop ojcowski przysługuje tylko osobom zatrudnionym na podstawie stosunku pracy, czyli umowy o pracę. Oznacza to, że nie mają prawa do tego urlopu osoby pracujące:

• na podstawie umowy zlecenia,
• na podstawie umowy o dzieło,
• jako samozatrudnieni (działalność gospodarcza) – z wyjątkiem sytuacji, gdy podlegają dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i spełniają inne warunki określone przez ZUS.

Jednak nawet w przypadku samozatrudnienia możliwe jest uzyskanie zasiłku macierzyńskiego z tytułu ojcostwa, pod warunkiem odpowiedniego ubezpieczenia i wniosku złożonego do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Pracownik zatrudniony na część etatu, w niepełnym wymiarze czasu pracy, również ma pełne prawo do skorzystania z urlopu ojcowskiego w ustawowym wymiarze – czyli 14 dni kalendarzowych, bez proporcjonalnego skracania.

Urlop ojcowski a inne formy urlopów rodzicielskich

Urlop ojcowski to całkowicie odrębna instytucja od urlopu:

• macierzyńskiego – przysługującego matce po porodzie,
• rodzicielskiego – który może być dzielony między oboje rodziców, po wykorzystaniu macierzyńskiego,
• tacierzyńskiego – potoczna nazwa urlopu rodzicielskiego lub macierzyńskiego „przekazanego” ojcu,
• wychowawczego – przysługującego po wykorzystaniu wszystkich urlopów związanych z rodzicielstwem.

Urlop ojcowski nie zależy od tego, czy matka dziecka korzystała z macierzyńskiego lub rodzicielskiego, ani od tego, czy dziecko pochodzi ze związku małżeńskiego. Nawet jeśli matka nie pracuje, ojciec ma prawo do swojego urlopu na podstawie zatrudnienia i wpisu do aktu urodzenia dziecka.

Nie ma również znaczenia, czy ojciec przebywał wcześniej na urlopie rodzicielskim – urlop ojcowski jest niezależny i może być wykorzystany oddzielnie, choć termin jego wykorzystania jest ograniczony (do 12 miesięcy od narodzin dziecka lub 12 miesięcy od przysposobienia).

Znaczenie społeczno-prawne urlopu ojcowskiego

Wprowadzenie urlopu ojcowskiego do polskiego porządku prawnego miało na celu wyrównanie szans między kobietami a mężczyznami w zakresie obowiązków rodzicielskich. Uznano, że obecność ojca w pierwszych tygodniach życia dziecka ma ogromne znaczenie dla:

• tworzenia więzi emocjonalnej z dzieckiem,
• wsparcia psychicznego matki, która często dochodzi do siebie po porodzie,
• rozłożenia obowiązków domowych i opiekuńczych, co sprzyja zdrowym relacjom partnerskim,
• budowania pozytywnego wzorca aktywnego ojcostwa, co wpływa na rozwój dziecka.

Dodatkowo, z perspektywy prawa pracy, urlop ojcowski jest narzędziem umożliwiającym aktywną obecność mężczyzny w życiu rodziny bez ryzyka utraty pracy lub wynagrodzenia, co stanowi istotny krok w kierunku równości płci na rynku pracy i promowania polityki prorodzinnej.

Urlop ojcowski w kontekście przepisów unijnych

Prawo do urlopu ojcowskiego jest także zgodne z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów. Dokument ten nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia:

• co najmniej 10 dni roboczych urlopu ojcowskiego, płatnego na poziomie krajowym,
• zachowania przez pracownika prawa do powrotu na to samo lub równorzędne stanowisko,
• ochrony przed zwolnieniem w okresie korzystania z urlopu ojcowskiego.

Polskie przepisy, choć przewidują 14 dni kalendarzowych, są zatem zgodne z minimalnym wymogiem unijnym i w niektórych aspektach idą nawet dalej (np. poprzez pełnopłatność i ochronę zatrudnienia).

W praktyce jednak świadomość ojców o przysługującym im prawie bywa ograniczona. Dlatego kluczowe jest edukowanie pracowników i pracodawców w zakresie obowiązujących przepisów oraz zachęcanie mężczyzn do aktywnego korzystania z uprawnień rodzicielskich. Z punktu widzenia prawa, urlop ojcowski nie jest przywilejem, lecz pełnoprawnym uprawnieniem, które powinno być respektowane i promowane na równi z innymi formami wsparcia rodzinnego.

Jak długo trwa urlop ojcowski i jak wygląda jego podział?

Wymiar urlopu ojcowskiego – 14 dni kalendarzowych

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, urlop ojcowski trwa 14 dni kalendarzowych, niezależnie od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie czy liczby dzieci adoptowanych. Oznacza to, że zarówno ojciec jednego dziecka, jak i ojciec bliźniąt, ma prawo do tego samego wymiaru urlopu – nie występuje tu analogia do urlopu macierzyńskiego, którego długość rośnie wraz z liczbą dzieci.

Co istotne, dni urlopu liczy się jako dni kalendarzowe, a więc obejmują również soboty, niedziele i święta. Nie są to dni robocze – dlatego przy ustalaniu daty rozpoczęcia i zakończenia urlopu trzeba wziąć pod uwagę również dni wolne od pracy. Przykład: jeśli ojciec rozpocznie urlop w poniedziałek, 1 stycznia, to zakończy go w niedzielę, 14 stycznia – bez względu na to, ile z tych dni byłoby dla niego faktycznymi dniami pracy.

Możliwość wykorzystania w jednej lub dwóch częściach

Choć maksymalny wymiar urlopu ojcowskiego to 14 dni, ustawa daje możliwość podzielenia go na dwie równe części po 7 dni kalendarzowych. To istotne udogodnienie dla ojców, którzy chcą dostosować swoje zaangażowanie do sytuacji rodzinnej i zawodowej.

Podział urlopu na części wygląda następująco:

• każda część musi wynosić dokładnie 7 dni kalendarzowych – nie można ich dzielić na krótsze odcinki,
• urlop może być wykorzystany w dwóch nieprzylegających do siebie terminach – np. jedna część w styczniu, druga w marcu,
• decyzja o podziale należy do pracownika – nie wymaga zgody pracodawcy, o ile zachowane są terminy wnioskowania,
• każdą część urlopu należy poprzedzić odrębnym wnioskiem złożonym z 7-dniowym wyprzedzeniem.

Dzięki tej elastyczności ojciec może np. wykorzystać pierwszą część urlopu tuż po narodzinach dziecka, a drugą – gdy matka wróci do pracy lub w sytuacji kryzysowej, np. w razie choroby dziecka.

Termin wykorzystania urlopu ojcowskiego

Urlop ojcowski można wykorzystać w określonym przedziale czasowym. Termin ten zależy od sytuacji dziecka:

• w przypadku dziecka biologicznego – do ukończenia przez dziecko 12 miesięcy życia,
• w przypadku dziecka adoptowanego – w ciągu 12 miesięcy od objęcia dziecka opieką, ale nie później niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Oznacza to, że po przekroczeniu tych terminów prawo do urlopu wygasa, nawet jeśli ojciec go nie wykorzystał. Nie można również złożyć wniosku „z datą wsteczną” – urlop nie działa retroaktywnie. Pracownik, który przegapi termin, traci prawo do tego szczególnego świadczenia.

Warto więc z wyprzedzeniem zaplanować skorzystanie z urlopu, szczególnie jeśli pracownik planuje go łączyć z innymi urlopami, wyjazdami czy aktywnościami zawodowymi.

Czy możliwe jest przerwanie lub skrócenie urlopu?

Co do zasady, urlop ojcowski jest nieprzerwany, tzn. po jego rozpoczęciu biegnie niezmiennie przez 7 lub 14 dni kalendarzowych. Nie można go samowolnie przerwać ani skrócić – chyba że wystąpią nadzwyczajne okoliczności, takie jak:

• hospitalizacja pracownika, która uniemożliwia sprawowanie opieki nad dzieckiem,
• nagłe zdarzenie losowe w miejscu pracy i decyzja pracownika o powrocie do obowiązków (za zgodą pracodawcy),
• porozumienie stron o skróceniu lub przesunięciu terminu – choć nie jest to uregulowane przepisami, może mieć miejsce za obopólną zgodą.

W praktyce jednak przerwanie urlopu ojcowskiego wiąże się z komplikacjami formalnymi, dlatego zaleca się jego pełne wykorzystanie w zadeklarowanym okresie. W razie wątpliwości co do terminu lub formy najlepiej skonsultować się z działem kadr lub prawnikiem prawa pracy.

Przedłużenie urlopu ojcowskiego – czy jest możliwe?

W polskim systemie prawnym nie przewiduje się przedłużenia urlopu ojcowskiego. Ojcowie nie mogą „przedłużać” tego urlopu ani poprzez wniosek, ani w związku z liczbą dzieci czy ich stanem zdrowia. Po wykorzystaniu urlopu ojcowskiego pracownik może jednak:

• złożyć wniosek o urlop rodzicielski (jeśli matka nie wykorzystała pełnego wymiaru),
• ubiegać się o urlop wypoczynkowy lub urlop na żądanie,
• wnioskować o urlop wychowawczy, jeśli spełnia warunki do jego uzyskania.

Z punktu widzenia systemowego, urlop ojcowski jest więc uprawnieniem jednorazowym i ściśle określonym, zarówno pod względem wymiaru, jak i terminu. Jego głównym celem jest krótkookresowe wsparcie matki oraz stworzenie warunków do budowania relacji z dzieckiem.

Dlatego pracownik, który chce optymalnie wykorzystać ten czas, powinien:

• odpowiednio wcześnie zaplanować urlop,
• złożyć wniosek z odpowiednim wyprzedzeniem,
• zadbać o formalności i dokumentację potwierdzającą prawo do skorzystania z urlopu,
• pamiętać o terminie granicznym – ukończenie przez dziecko 12. miesiąca życia.

Warto traktować urlop ojcowski nie jako formalność, lecz jako realne narzędzie wsparcia rodziny i aktywnego ojcostwa, chronione przez ustawę i wspierane przez praktykę orzeczniczą oraz stanowiska ZUS i Państwowej Inspekcji Pracy.

Procedura składania wniosku o urlop ojcowski

Wymogi formalne – jak złożyć wniosek?

Aby skorzystać z prawa do urlopu ojcowskiego, pracownik musi złożyć wniosek w formie pisemnej do swojego pracodawcy. Nie ma ustalonego odgórnie formularza – może to być dowolne pismo, ale musi zawierać kilka podstawowych elementów:

• imię i nazwisko pracownika,
• dane pracodawcy,
• wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego (z określeniem, czy całość, czy część),
• wskazanie terminu urlopu – z podaniem daty rozpoczęcia i zakończenia,
• podpis pracownika oraz data złożenia wniosku.

Wniosek musi być złożony z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnienia wniosku, o ile spełnione są wymogi formalne – nie ma tu miejsca na uznaniowość czy odmowę z powodu np. braków kadrowych.

Pracownik może złożyć wniosek osobiście, przekazać go pocztą tradycyjną lub elektronicznie – o ile obowiązujący w zakładzie pracy regulamin pracy przewiduje taką możliwość (np. korespondencja przez system kadrowy, podpis kwalifikowany lub zaufany).

Obowiązkowe załączniki do wniosku

Do wniosku o urlop ojcowski należy załączyć kopię aktu urodzenia dziecka – nie musi to być odpis zupełny, wystarczy zwykła kserokopia. W przypadku dziecka adoptowanego dołącza się:

• kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka,
• dokument potwierdzający datę objęcia dziecka opieką.

W sytuacjach wyjątkowych, np. gdy dziecko urodziło się martwe lub zmarło tuż po porodzie, także przysługuje urlop ojcowski – wtedy konieczne jest przedłożenie aktu urodzenia z adnotacją o zgonie.

Jeśli ojciec korzystał już z jednej części urlopu (7 dni), przy składaniu wniosku o drugą część powinien zaznaczyć, że chodzi o dokończenie urlopu ojcowskiego – choć nie musi załączać dokumentów po raz drugi, jeśli pracodawca już je posiada.

Termin złożenia wniosku i jego skutki prawne

Zgodnie z art. 182³ § 2 Kodeksu pracy, wniosek musi być złożony najpóźniej 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Pracodawca nie ma prawa odmówić udzielenia urlopu ojcowskiego, jeśli wniosek został złożony w terminie i spełnia wymagania formalne. Odmowa mogłaby zostać uznana za naruszenie prawa pracownika i skutkować odpowiedzialnością pracodawcy przed sądem pracy lub Państwową Inspekcją Pracy.

Jeśli wniosek zostanie złożony z opóźnieniem – np. 3 dni przed planowanym urlopem – pracodawca nie ma obowiązku go zaakceptować, choć może wyrazić zgodę w drodze wyjątku. Dlatego niezwykle istotne jest przestrzeganie terminów, zwłaszcza jeśli pracownik planuje urlop w czasie newralgicznym dla funkcjonowania zakładu pracy.

W praktyce wielu pracodawców nie stwarza trudności przy przyjmowaniu wniosków i umożliwia ich składanie elektronicznie, co ułatwia zachowanie terminu 7 dni. Niemniej, dla celów dowodowych, warto zachować potwierdzenie złożenia wniosku – kopię z pieczęcią wpływu, e-mail z potwierdzeniem od działu kadr itp.

Czy pracodawca może odmówić urlopu?

Nie. Jeżeli pracownik spełnia warunki ustawowe i złożył wniosek w terminie, pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu ojcowskiego. Nie może go uzależniać od sytuacji kadrowej, stanu zatrudnienia, planów urlopowych innych pracowników ani wewnętrznych przepisów firmy. Odmowa stanowi naruszenie prawa pracy i może skutkować:

• kontrolą PIP,
• skargą do sądu pracy,
• obowiązkiem wypłaty odszkodowania pracownikowi,
• karą grzywny dla pracodawcy (zgodnie z art. 281 pkt 5 Kodeksu pracy).

Wyjątkiem może być jedynie sytuacja, w której pracownik nie spełnia przesłanek ustawowych – np. nie przedstawił aktu urodzenia dziecka, nie pozostaje w stosunku pracy, przekroczył termin 12 miesięcy od narodzin dziecka albo złożył wniosek po rozwiązaniu umowy.

W przypadku sporu co do prawa do urlopu lub jego terminu, pracownik może wystąpić do sądu pracy – sprawy tego typu są rozpatrywane w trybie uproszczonym i nieodpłatnie, co dodatkowo wzmacnia ochronę uprawnień rodzicielskich.

Wniosek a dokumentacja pracownicza i ZUS

Złożony wniosek o urlop ojcowski oraz jego akceptacja przez pracodawcę powinny być włączone do dokumentacji pracowniczej, a konkretnie do części B akt osobowych. Pracodawca ma obowiązek:

• zarchiwizowania dokumentów dotyczących urlopu,
• zgłoszenia faktu urlopu do ZUS (jeśli pobierany jest zasiłek macierzyński z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych),
• przekazania do ZUS formularzy Z-3, Z-3b lub Z-15A – w zależności od formy zatrudnienia i rodzaju świadczenia.

Warto również zaznaczyć, że urlop ojcowski nie przerywa biegu urlopu wypoczynkowego – dni te są traktowane odrębnie i nie wpływają na pulę urlopową pracownika. Dodatkowo, czas urlopu ojcowskiego wlicza się do okresu zatrudnienia, co ma znaczenie przy ustalaniu prawa do emerytury, odpraw czy dodatku stażowego.

Wniosek o urlop ojcowski, choć stosunkowo prosty w konstrukcji, stanowi ważny dokument chroniący interesy pracownika, dlatego warto zadbać o jego poprawność, terminowość i odpowiednie udokumentowanie. Dobrze zorganizowany proces składania wniosków sprzyja również pozytywnej kulturze organizacyjnej i wzmacnia zaufanie między pracodawcą a pracownikiem.

Wynagrodzenie i składki podczas urlopu ojcowskiego

Urlop ojcowski jako okres pełnopłatny – zasiłek macierzyński z ZUS

Jedną z najważniejszych cech urlopu ojcowskiego jest to, że w jego trakcie pracownik zachowuje prawo do pełnego wynagrodzenia, wypłacanego w formie zasiłku macierzyńskiego finansowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wysokość zasiłku wynosi 100% podstawy wymiaru wynagrodzenia, co oznacza, że ojciec dziecka nie traci finansowo z tytułu korzystania z tego uprawnienia.

Podstawą wymiaru jest średnie miesięczne wynagrodzenie brutto wypłacone pracownikowi w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed miesiącem rozpoczęcia urlopu, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne finansowanych przez pracownika. Jeżeli pracownik był zatrudniony przez krótszy okres, do wyliczenia podstawy przyjmuje się okres rzeczywistego zatrudnienia.

Dla pracownika oznacza to, że podczas urlopu ojcowskiego otrzymuje on pełną pensję, jaką normalnie uzyskałby w okresie pracy. Wypłata dokonywana jest albo:

• bezpośrednio przez ZUS – w przypadku gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 21 pracowników,
• przez pracodawcę, który później odzyskuje pieniądze z ZUS – jeśli zatrudnia co najmniej 21 osób.

Wypłata zasiłku następuje na podstawie złożonego wniosku ZUS Z-15A oraz zaświadczenia Z-3 lub Z-3b, dostarczanych przez pracodawcę. Cała procedura trwa zazwyczaj kilka do kilkunastu dni roboczych, ale w praktyce wiele firm przekazuje zasiłek już w najbliższym terminie wypłaty.

Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w czasie urlopu ojcowskiego

W okresie korzystania z urlopu ojcowskiego, pracownik pozostaje objęty ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym. Oznacza to, że:

• składki emerytalne i rentowe są odprowadzane na ogólnych zasadach,
• składka na ubezpieczenie zdrowotne jest naliczana od zasiłku i uprawnia do korzystania z publicznej opieki zdrowotnej,
• okres urlopu ojcowskiego wlicza się do okresu składkowego, który ma znaczenie przy ustalaniu prawa do emerytury i innych świadczeń.

Pracownik nie musi podejmować żadnych dodatkowych działań w tym zakresie – obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń i odprowadzania składek ciąży na pracodawcy lub ZUS, w zależności od tego, kto wypłaca zasiłek.

Ochrona zatrudnienia i zakaz wypowiedzenia

Jedną z kluczowych gwarancji prawnych przysługujących pracownikowi korzystającemu z urlopu ojcowskiego jest ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. Zgodnie z art. 177 § 1 Kodeksu pracy, w okresie urlopu:

• pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę,
• wyjątkiem są tylko szczególne przypadki – np. ogłoszenie upadłości lub likwidacji zakładu pracy, albo ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych uzasadniające zwolnienie dyscyplinarne.

Ochrona trwa przez cały okres korzystania z urlopu ojcowskiego, niezależnie od jego długości i podziału. Po powrocie z urlopu, pracownik ma również prawo do powrotu na to samo stanowisko pracy, a jeśli nie jest to możliwe – na stanowisko równorzędne z poprzednim, z zachowaniem wynagrodzenia i warunków zatrudnienia.

W razie naruszenia tych praw, pracownik może dochodzić roszczeń przed sądem pracy, w tym przywrócenia do pracy lub odszkodowania. Państwowa Inspekcja Pracy może również przeprowadzić kontrolę i nałożyć karę finansową na pracodawcę.

Premie, nagrody i inne świadczenia w okresie urlopu ojcowskiego

Często pojawiające się pytanie dotyczy tego, czy pracownik korzystający z urlopu ojcowskiego ma prawo do premii uznaniowych, nagród jubileuszowych, dodatków stażowych lub innych świadczeń regulaminowych. Odpowiedź zależy od charakteru danego świadczenia:

• jeśli jest to świadczenie roszczeniowe (np. regulaminowa premia kwartalna), to pracownik zachowuje do niej prawo, nawet jeśli w czasie jej naliczania przebywał na urlopie ojcowskim,
• jeśli jest to świadczenie uznaniowe, to decyzja należy do pracodawcy – ale nie może on dyskryminować pracownika z powodu skorzystania z urlopu,
• w przypadku nagród jubileuszowych, trzynastki czy świadczeń socjalnych, liczy się zazwyczaj ciągłość zatrudnienia, a urlop ojcowski nie przerywa tej ciągłości.

Urlop ojcowski nie wpływa też na wysokość ani prawo do urlopu wypoczynkowego – czas jego trwania wlicza się do okresu zatrudnienia, który służy do obliczania uprawnień urlopowych.

Działalność zarobkowa podczas urlopu ojcowskiego

Zgodnie z obowiązującym orzecznictwem i interpretacjami ZUS, urlop ojcowski powinien być wykorzystywany zgodnie z celem, czyli na opiekę nad dzieckiem. Choć nie istnieje literalny zakaz podejmowania pracy w tym czasie (np. na umowie zlecenia u innego pracodawcy), to:

• podejmowanie innej działalności może zostać uznane za nadużycie prawa do świadczenia,
• w skrajnych przypadkach może to skutkować wezwaniem do zwrotu zasiłku przez ZUS,
• wykonywanie pracy w czasie urlopu może także wpłynąć na ocenę intencji pracownika przez sąd pracy, w przypadku sporów.

Zaleca się więc ostrożność w podejmowaniu jakiejkolwiek aktywności zawodowej podczas urlopu ojcowskiego i wcześniejsze zasięgnięcie porady prawnej lub kontakt z oddziałem ZUS, by uniknąć nieporozumień lub konsekwencji finansowych.

Urlop ojcowski to czas chroniony i ustawowo przeznaczony na opiekuńcze zaangażowanie ojca w życie dziecka, a nie na działalność zarobkową. W praktyce każda aktywność, która wyklucza sprawowanie opieki nad dzieckiem, może być potraktowana jako naruszenie celu urlopu.

Urlop ojcowski w praktyce – najczęstsze pytania i wątpliwości

Czy urlop ojcowski przysługuje również ojcom dzieci adoptowanych?

Tak. Urlop ojcowski przysługuje również ojcom dzieci przysposobionych (adoptowanych) – i to na dokładnie takich samych zasadach jak w przypadku dziecka biologicznego. Kluczową różnicą jest jedynie termin, w którym należy go wykorzystać. Ojciec adopcyjny może skorzystać z urlopu ojcowskiego w ciągu 12 miesięcy od dnia objęcia dziecka opieką, ale nie później niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Aby skorzystać z tego prawa, należy złożyć wniosek do pracodawcy oraz dołączyć dokumenty potwierdzające przysposobienie, np. prawomocne postanowienie sądu o adopcji. Podobnie jak w przypadku dziecka biologicznego, urlop może być wykorzystany jednorazowo lub w dwóch częściach po 7 dni.

Warto podkreślić, że w przypadku przysposobienia dziecka przez dwóch rodziców tej samej płci za granicą, polskie prawo nie przewiduje automatycznego uznania takiej relacji – co może ograniczyć prawo do urlopu. W takim przypadku konieczne jest wcześniejsze ustalenie, czy ojciec widnieje formalnie jako opiekun prawny dziecka.

Jak wygląda sytuacja ojca dziecka z nieformalnego związku?

Prawo do urlopu ojcowskiego nie jest uzależnione od zawarcia związku małżeńskiego z matką dziecka. Oznacza to, że ojciec dziecka z nieformalnego związku – tzn. konkubent, partner, były partner – również ma prawo do urlopu ojcowskiego, o ile:

• widnieje jako ojciec w akcie urodzenia dziecka,
• pozostaje w stosunku pracy,
• złożył wniosek z wymaganym 7-dniowym wyprzedzeniem,
• nie przekroczył terminu (12 miesięcy od narodzin dziecka).

Nie ma znaczenia, czy rodzice dziecka mieszkają razem, czy utrzymują relację. Dla prawa kluczowe jest formalnie potwierdzone ojcostwo, a nie relacja partnerska z matką dziecka.

To rozwiązanie wspiera równość rodzicielską i umożliwia każdemu ojcu – niezależnie od formy związku – zaangażowanie się w opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem.

Czy można podjąć pracę na inną umowę podczas urlopu ojcowskiego?

Teoretycznie polskie przepisy nie zawierają zakazu wykonywania innej pracy podczas urlopu ojcowskiego, jednak cel urlopu – czyli osobiste sprawowanie opieki nad dzieckiem – może kolidować z podjęciem aktywności zarobkowej. Dlatego:

• podejmowanie dodatkowej pracy (np. na umowie zlecenia lub B2B) może zostać uznane przez ZUS za nadużycie,
• w razie kontroli, ZUS może zażądać zwrotu wypłaconego zasiłku, jeśli uzna, że ojciec nie wykorzystywał urlopu zgodnie z jego celem,
• pracodawca może również potraktować podjęcie innej pracy jako naruszenie obowiązków pracowniczych – szczególnie jeśli skutkowało to nieobecnością lub konfliktem interesów.

Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest powstrzymanie się od podejmowania dodatkowej pracy w czasie urlopu ojcowskiego, zwłaszcza jeśli wymaga ona codziennej obecności w miejscu zatrudnienia. Dopuszczalne są natomiast formy aktywności niedochodowej, jak np. udział w kursach, działania społeczne czy edukacyjne.

Czy urlop ojcowski może być łączony z urlopem wypoczynkowym?

Tak – prawo pracy dopuszcza łączenie urlopu ojcowskiego z innymi urlopami, w tym z:

• urlopem wypoczynkowym – przed lub po urlopie ojcowskim,
• urlopem na żądanie,
• urlopem bezpłatnym – jeśli pracodawca wyrazi zgodę.

Taka kombinacja może umożliwić dłuższy pobyt ojca w domu z dzieckiem, szczególnie jeśli pracownik nie miał wcześniej możliwości skorzystania z pełnej puli urlopowej. W przypadku połączenia urlopu ojcowskiego z wypoczynkowym, należy złożyć odrębne wnioski dla każdego rodzaju urlopu, a pracodawca ma obowiązek zaakceptować wniosek o urlop ojcowski, ale może odmówić udzielenia wypoczynkowego w danym terminie.

Połączenie urlopów to praktyczne i często wykorzystywane rozwiązanie, zwłaszcza w pierwszym miesiącu życia dziecka lub w okresie powrotu matki do pracy.

Jakie zmiany w urlopie ojcowskim przyniosła nowelizacja Kodeksu pracy w 2023 roku?

Nowelizacja Kodeksu pracy z 2023 roku, wdrażająca postanowienia Dyrektywy work-life balance, wprowadziła istotne zmiany w prawie pracy, ale urlop ojcowski pozostał w swoim podstawowym kształcie niezmieniony. Najważniejsze zmiany w obrębie prawa rodzicielskiego dotyczyły:

• wydłużenia urlopu rodzicielskiego,
• wprowadzenia nielimitowanego urlopu opiekuńczego (5 dni rocznie),
• uregulowania zasad pracy zdalnej dla rodziców dzieci do 4. roku życia.

W przypadku urlopu ojcowskiego podkreślono jednak w przepisach, że jego wymiar to maksymalnie 14 dni kalendarzowych, a termin jego wykorzystania nie może przekroczyć 12 miesięcy od dnia urodzenia dziecka. Nowelizacja nie przewidziała przedłużenia terminu ani zwiększenia wymiaru urlopu ojcowskiego.

W praktyce oznacza to, że ojcowie, którzy chcą wykorzystać urlop po upływie 12 miesięcy od narodzin dziecka, utracą to prawo, bez możliwości przywrócenia. To szczególnie istotne, ponieważ przed nowelizacją termin nie był tak ściśle kontrolowany i wielu pracodawców dopuszczało pewne odstępstwa.

Dzięki nowelizacji większy nacisk położono na konieczność równego zaangażowania rodziców, ale to wymaga również wzrostu świadomości i planowania po stronie ojców – tak, by nie utracić przysługującego im prawa do tego wyjątkowego urlopu.

FAQ urlop ojcowski – najczęstsze pytania

Ile dni trwa urlop ojcowski?

Urlop ojcowski trwa 14 dni kalendarzowych i może być wykorzystany w jednej lub dwóch częściach po 7 dni. Nie zależy on od liczby dzieci i przysługuje każdemu ojcu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę.

Do kiedy można wykorzystać urlop ojcowski?

Urlop ojcowski należy wykorzystać do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia lub – w przypadku adopcji – w ciągu 12 miesięcy od objęcia dziecka opieką, nie później niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.

Czy urlop ojcowski jest płatny?

Tak, urlop ojcowski jest w 100% płatny. Pracownik otrzymuje zasiłek macierzyński finansowany przez ZUS, a jego wysokość odpowiada pełnemu wynagrodzeniu z okresu zatrudnienia.

Czy pracodawca może odmówić urlopu ojcowskiego?

Nie, jeśli wniosek został złożony w odpowiednim terminie, a pracownik spełnia wymagania ustawowe, pracodawca nie ma prawa odmówić udzielenia urlopu ojcowskiego.

Czy ojciec dziecka z nieformalnego związku ma prawo do urlopu ojcowskiego?

Tak, prawo do urlopu ojcowskiego przysługuje niezależnie od formalnego związku z matką dziecka. Wymagany jest jedynie akt urodzenia dziecka, w którym ojciec widnieje jako rodzic.