Artykuł 190 kodeksu karnego – groźba karalna i jej konsekwencje prawne

Zakres zastosowania art. 190 kk i definicja groźby karalnej

Czym jest groźba karalna?

Artykuł 190 kodeksu karnego penalizuje zachowanie polegające na kierowaniu gróźb karalnych wobec innej osoby. Wbrew potocznemu rozumieniu, nie każda wypowiedź zawierająca elementy groźby wypełnia znamiona przestępstwa. Aby działanie zostało zakwalifikowane jako groźba karalna w rozumieniu prawa, muszą być spełnione określone warunki. Zgodnie z art. 190 §1 kk, przestępstwo popełnia ten, kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę albo na szkodę osoby jej najbliższej, jeżeli groźba ta wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona.

Kluczowe znaczenie mają tutaj dwa elementy:

1. Treść groźby – musi to być zapowiedź popełnienia przestępstwa, a nie np. zwykłe wyzwisko czy nieprzyjemna uwaga.
2. Uzasadniona obawa po stronie adresata – nie wystarczy, że ktoś poczuł się zagrożony. Obawa ta musi być racjonalna z punktu widzenia przeciętnej osoby.

Jakie czyny mogą być przedmiotem groźby?

Prawo wskazuje jednoznacznie, że groźba musi dotyczyć popełnienia przestępstwa – nie wystarczy zapowiedź np. złożenia pozwu, ujawnienia kompromitujących informacji czy „zrujnowania komuś życia” w sposób czysto emocjonalny. Groźba karalna obejmuje przede wszystkim:

• groźbę pozbawienia życia,
• spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• uszkodzenia ciała,
• zgwałcenia,
• zniszczenia mienia,
• naruszenia miru domowego,
• popełnienia przestępstw przeciwko czci i nietykalności cielesnej.

Przykład: jeśli ktoś pisze SMS-a: „Jak jeszcze raz mnie obrazisz, rozwalę ci samochód” – a osoba ta ma historię agresywnych zachowań i zna adres pokrzywdzonego – to może to być potraktowane jako groźba karalna.

Kiedy groźba staje się przestępstwem?

Nie każda wypowiedź zawierająca słowo „zabiję”, „zniszczę cię” czy „pożałujesz” stanowi automatycznie czyn zabroniony. Groźba karalna w sensie prawnym musi spełniać dwa podstawowe kryteria:

1. Obiektywne – czy treść groźby zawiera zapowiedź czynu zabronionego w rozumieniu prawa karnego.
2. Subiektywne – czy pokrzywdzony rzeczywiście się obawiał i czy ta obawa była uzasadniona.

W praktyce sądowej kluczowe znaczenie ma ocena całokształtu okoliczności zdarzenia, w tym relacji między stronami, tonu wypowiedzi, wcześniejszego zachowania sprawcy, a także tego, czy faktycznie miał on możliwości realizacji groźby.

Groźba skierowana do osoby najbliższej

Co ciekawe, art. 190 kk nie ogranicza ochrony wyłącznie do osoby, która została bezpośrednio zaatakowana. Przepis odnosi się również do sytuacji, gdy groźba dotyczy osoby najbliższej pokrzywdzonemu, np.:

• małżonka,
• dziecka,
• rodzica,
• rodzeństwa,
• partnera życiowego pozostającego we wspólnym pożyciu.

Przykład: jeśli ktoś mówi do matki dziecka: „Zobaczysz, co zrobię twojemu synowi” – i wypowiedź ta wywołuje u niej rzeczywisty strach, również wówczas może to być groźba karalna w rozumieniu prawa.

Słowna groźba a gesty i zachowania

Groźba karalna może zostać wyrażona słownie, pisemnie, za pomocą obrazu, gestów, symboli, a nawet przez samo zachowanie. Oto przykładowe formy:

• wypowiedzi w rozmowie bezpośredniej,
• wiadomości tekstowe (SMS, e-mail),
• posty w mediach społecznościowych,
• rysunki lub zdjęcia symbolizujące przemoc,
• mimika, intonacja, spojrzenia,
• rzucenie przedmiotem, kopanie w drzwi, pokazywanie broni.

Ważne, że w przypadku kierowania gróźb przez internet, adresatem może być również osoba, która nie została wskazana z imienia i nazwiska, jeśli okoliczności pozwalają ją zidentyfikować.

Groźba pośrednia

Prawo karne obejmuje również sytuacje, w których sprawca nie wypowiada groźby bezpośrednio, ale czyni to za pośrednictwem innej osoby lub tworzy sytuację, która jednoznacznie sugeruje groźbę. Przykład: ktoś zostawia na wycieraczce atrapę pistoletu lub napis „zginiesz” i pokrzywdzony może logicznie powiązać to z osobą mającą motyw.

Tego rodzaju zachowania również wypełniają znamiona groźby karalnej, pod warunkiem, że pokrzywdzony faktycznie się przestraszył i miał podstawy sądzić, że groźba zostanie spełniona.

Znaczenie tła sytuacyjnego i relacji między stronami

Orzecznictwo sądowe wielokrotnie podkreśla, że oceniając, czy dana wypowiedź stanowi groźbę karalną, należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności zdarzenia, a zwłaszcza:

• historię relacji między sprawcą a pokrzywdzonym,
• wcześniejsze zachowania agresywne,
• zależność służbową, ekonomiczną lub emocjonalną,
• ewentualne motywy działań sprawcy.

Na przykład: „Zabiję cię!” powiedziane w emocjonalnej kłótni między partnerami, którzy nigdy nie przejawiali przemocy, może nie zostać uznane za groźbę karalną. Natomiast ta sama wypowiedź kierowana przez stalkera po miesiącach nękania – już tak.

Z tego względu interpretacja art. 190 kk zawsze musi być osadzona w konkretnym kontekście życiowym i psychologicznym.

Ochrona prawna ofiary

W przypadku stwierdzenia groźby karalnej, pokrzywdzony może:

• złożyć zawiadomienie o przestępstwie,
• złożyć wniosek o ściganie (konieczne w przypadku art. 190 §1 kk),
• wystąpić do sądu o zakaz zbliżania się i kontaktowania,
• zażądać ochrony policyjnej lub interwencji instytucji pomocowych,
• zgłosić groźby jako element przemocy domowej, co uruchamia dodatkowe procedury (np. Niebieska Karta).

W praktyce sądowej wielokrotnie orzekano, że ochrona życia, zdrowia i wolności od strachu stanowi jedno z podstawowych praw obywatela, a przestępstwo z art. 190 kk jest często pierwszym etapem poważniejszej przemocy psychicznej i fizycznej. Dlatego też organy ścigania są zobowiązane do szybkiego i zdecydowanego reagowania na zgłoszenia dotyczące gróźb karalnych.

Tryb ścigania, postępowanie karne i możliwe kary

Kiedy groźba karalna podlega ściganiu?

Zgodnie z przepisem art. 190 §1 kodeksu karnego, przestępstwo groźby karalnej jest ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Oznacza to, że nawet jeśli policja lub prokuratura dowiedzą się o popełnieniu takiego czynu, nie mogą wszcząć postępowania z urzędu, dopóki osoba pokrzywdzona nie złoży wniosku o ściganie sprawcy.

To bardzo istotne, ponieważ wiele osób błędnie sądzi, że zgłoszenie sprawy policji wystarczy. Tymczasem konieczne jest wyraźne oświadczenie woli o chęci pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności karnej. Wniosek można złożyć:

• ustnie do protokołu na komisariacie policji,
• na piśmie, osobiście w prokuraturze,
• poprzez pełnomocnika – np. adwokata lub radcę prawnego.

W razie braku wniosku, postępowanie będzie umorzone, nawet jeśli zebrano dowody wskazujące na zaistnienie przestępstwa.

Jak przebiega postępowanie w sprawie z art. 190 kk?

Po złożeniu wniosku o ściganie, sprawa trafia do organów ścigania – najczęściej policji, która pod nadzorem prokuratora prowadzi postępowanie przygotowawcze. Standardowy przebieg sprawy wygląda następująco:

1. Przyjęcie zawiadomienia i wniosku o ściganie – funkcjonariusz sporządza protokół, zabezpiecza pierwsze dowody.
2. Przesłuchanie pokrzywdzonego – opis okoliczności, przedstawienie dowodów (SMS-ów, e-maili, nagrań, zdjęć, itp.).
3. Przesłuchanie podejrzanego – jeśli zgromadzone materiały pozwalają na postawienie zarzutów.
4. Powiadomienie sądu o zakończeniu śledztwa i wniesienie aktu oskarżenia, ewentualnie zastosowanie środków zabezpieczających (np. zakaz kontaktowania się).
5. Postępowanie sądowe, które może zakończyć się wyrokiem skazującym, uniewinnieniem lub warunkowym umorzeniem.

Jakie dowody mają znaczenie?

W sprawach o groźbę karalną najczęściej mamy do czynienia z tzw. przestępstwami bez świadków, dlatego dowody obiektywne są kluczowe. Najczęściej gromadzone są:

• nagrania audio lub wideo – z telefonów, dyktafonów, monitoringu,
• zrzuty ekranu z komunikatorów (Messenger, WhatsApp, e-mail),
• wiadomości tekstowe (SMS, MMS),
• zeznania świadków, którzy mogli usłyszeć groźby lub widzieli ich konsekwencje,
• opinia psychologa potwierdzająca stres, zaburzenia snu, lęk u pokrzywdzonego.

W praktyce często zdarza się, że obie strony mają różne wersje wydarzeń, dlatego rzetelna dokumentacja jest nieoceniona i może przesądzić o wyniku sprawy.

Jakie są możliwe kary?

Zgodnie z art. 190 §1 kk, za groźbę karalną przewidziana jest kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Oznacza to, że sąd może orzec m.in.:

• grzywnę – w wysokości od 10 do nawet kilkuset stawek dziennych,
• obowiązek wykonywania prac społecznych,
• areszt domowy,
• kara więzienia – często w zawieszeniu, ale w poważniejszych przypadkach również bezwzględna.

W przypadku powrotu do przestępstwa lub szczególnie rażących okoliczności (np. groźby powtarzające się, połączone z przemocą fizyczną, wobec dziecka, w miejscu pracy), sądy mogą orzec surowsze kary i dodatkowe środki:

• zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym,
• zakaz zbliżania się do określonych osób lub miejsc,
• obowiązek poddania się terapii lub leczeniu odwykowemu,
• nadzór kuratora sądowego.

Sąd może także skorzystać z instytucji warunkowego umorzenia postępowania, jeżeli uzna, że społeczna szkodliwość czynu była niewielka, a sprawca nie był wcześniej karany i rokuje poprawę.

Kiedy groźba karalna nie jest przestępstwem?

W praktyce zdarza się, że zachowanie, które na pierwszy rzut oka wygląda jak groźba, nie spełnia ustawowych przesłanek przestępstwa. Dotyczy to m.in.:

• groźby o charakterze emocjonalnym, wypowiedzianej w złości, ale bez realnej możliwości jej spełnienia (np. „zabiję cię!”, rzucone w afekcie przez partnera),
• groźby nie dotyczącej przestępstwa – np. „pozwę cię do sądu”, „poinformuję twojego pracodawcę”,
• groźby niewywołującej uzasadnionej obawy – gdy pokrzywdzony wie, że sprawca nie jest w stanie spełnić zapowiedzi.

W takich sytuacjach organy ścigania najczęściej odmawiają wszczęcia postępowania lub umarzają je po wstępnej analizie.

Jednak każdą sprawę należy analizować indywidualnie – to, co dla jednej osoby jest błahostką, dla innej może stanowić poważne zagrożenie psychiczne i emocjonalne. Organy ścigania powinny działać z należytą wrażliwością, ale też dbać o proporcjonalność reakcji.

W kolejnej części przeanalizujemy praktyczne problemy związane z nadużyciami art. 190 kk, a także przykłady spraw z orzecznictwa.

Groźba karalna w praktyce – problemy dowodowe i nadużycia

Trudności dowodowe w sprawach o groźby

Sprawy dotyczące groźby karalnej z art. 190 kk należą do najbardziej delikatnych i zarazem trudnych dowodowo w polskim systemie prawnym. W znacznej części przypadków mamy do czynienia z sytuacją, w której brakuje bezpośrednich świadków, a wersje stron są rozbieżne. Pokrzywdzony twierdzi, że groźba została wypowiedziana w sposób poważny i wzbudziła w nim strach, natomiast oskarżony najczęściej utrzymuje, że jego słowa zostały źle zinterpretowane, były żartem albo reakcją emocjonalną bez zamiaru realnego zastraszenia.

W praktyce oznacza to, że kluczowe znaczenie mają dowody materialne, które mogą potwierdzić wersję pokrzywdzonego, m.in.:

• nagrania rozmów lub filmów (jeśli były dokonywane legalnie),
• wiadomości tekstowe z komunikatorów,
• zapis rozmów z poczty głosowej,
• listy, maile, notatki,
• zeznania osób trzecich, które mogły być świadkami zachowań pośrednich – np. roztrzęsienia pokrzywdzonego po zdarzeniu.

Nierzadko to właśnie reakcja osoby zagrożonej – np. udanie się natychmiast na policję, konsultacja z psychologiem lub lekarzem – stanowi pośredni dowód na realność odczuwanej obawy. W razie braku takich reakcji, sądy mogą uznać, że groźba nie wywołała u pokrzywdzonego „uzasadnionej obawy”, co jest jednym z warunków odpowiedzialności karnej.

Nadużycia w stosowaniu art. 190 kk

Choć art. 190 kodeksu karnego pełni bardzo ważną funkcję ochronną, niestety bywa również nadużywany jako narzędzie odwetu, nacisku lub manipulacji – zwłaszcza w konfliktach rodzinnych, rozwodowych czy sąsiedzkich. Osoba, która chce zaszkodzić drugiej stronie, może zgłosić rzekomą groźbę bez świadków i próbować w ten sposób wywołać postępowanie karne, uzyskać zakaz zbliżania się, czy wpłynąć na sytuację prawną (np. w kontekście opieki nad dzieckiem).

W takich przypadkach oskarżony może stać się ofiarą fałszywego zawiadomienia lub pomówienia, co również jest przestępstwem – odpowiednio z art. 238 i 234 kk. Sąd, mając do czynienia z taką sytuacją, powinien bardzo uważnie badać:

• wiarygodność pokrzywdzonego,
• motywację do zgłoszenia groźby,
• zgodność relacji z pozostałymi dowodami,
• spójność i logikę opisu zdarzenia.

Ważne, aby podejrzany korzystał z pomocy adwokata, który potrafi właściwie skonstruować linię obrony, złożyć wnioski dowodowe i podważyć wiarygodność zgłoszenia, jeśli okaże się ono instrumentalne.

Granica między konfliktem a przestępstwem

W wielu sprawach, które trafiają do sądów rejonowych, mamy do czynienia z konfliktem, w którym emocje biorą górę – ludzie kłócą się, używają mocnych słów, przeklinają, grożą „pożałowaniem” lub „załatwieniem sprawy po swojemu”. W takich przypadkach kluczowe pytanie brzmi: czy doszło do realnej groźby popełnienia przestępstwa, czy też była to jedynie emocjonalna eskalacja konfliktu, która nie przekracza granicy odpowiedzialności karnej?

Sąd Najwyższy oraz sądy apelacyjne wielokrotnie podkreślały, że art. 190 kk nie może być stosowany jako narzędzie do tłumienia sporów interpersonalnych, które nie noszą znamion przestępstwa. Przykładowo:

• samo użycie wulgaryzmów nie jest groźbą karalną,
• zapowiedź pozwu nie jest przestępstwem,
• ironiczne stwierdzenie „zobaczysz, jeszcze się przejedziesz” nie musi oznaczać realnej groźby.

Z drugiej strony – jeśli dana osoba jest znana z agresywnych zachowań, ma historię przemocy lub w przeszłości stosowała groźby wobec tej samej osoby, to nawet wypowiedzi pozornie neutralne mogą zostać uznane za groźby karalne.

Znaczenie kontekstu i oceny subiektywnej

Zgodnie z orzecznictwem, subiektywne poczucie zagrożenia po stronie pokrzywdzonego ma znaczenie, ale nie wystarcza samo w sobie do stwierdzenia przestępstwa. Konieczne jest, aby obawa była również obiektywnie uzasadniona – to znaczy, że osoba postronna, postawiona w podobnej sytuacji, również mogłaby się przestraszyć.

Przykład: jeśli osoba starsza, samotna, otrzymuje SMS o treści „jutro po ciebie przyjdę”, wysłany późnym wieczorem przez sąsiada, z którym jest skonfliktowana, może to wywołać obawę – a sąd, badając kontekst (wiek, wcześniejsze konflikty, brak wsparcia), może uznać tę obawę za uzasadnioną.

Z kolei w przypadku osoby młodej, pewnej siebie, bez przeszłości konfliktów z nadawcą, ten sam SMS może nie wywołać uzasadnionej obawy i nie spełniać przesłanek art. 190 kk.

Praktyczne wskazówki dla pokrzywdzonych i oskarżonych

Dla osób pokrzywdzonych:

• gromadź dowody od razu – zapisuj SMS-y, wykonuj zrzuty ekranu, nagrywaj wypowiedzi, zapisuj daty i miejsca,
• zachowuj się spójnie – udaj się na policję niezwłocznie, zasięgnij pomocy psychologicznej, złóż wniosek o ściganie,
• nie ulegaj zastraszeniu – możesz wystąpić do sądu o zakaz zbliżania się i kontaktowania, nawet zanim zapadnie wyrok karny.

Dla osób niesłusznie oskarżonych:

• skonsultuj się z prawnikiem – nie bagatelizuj zarzutów, nawet jeśli wydają się absurdalne,
• zbieraj kontrdowody – wiadomości pokazujące kontekst, dowody na prowokację lub kłamstwo,
• złóż zawiadomienie o fałszywym oskarżeniu, jeśli masz pewność, że groźba nie miała miejsca.

Warto podkreślić, że art. 190 kk pełni istotną funkcję ochrony osób słabszych, zastraszanych, ofiar przemocy psychicznej, ale jego nadużycie może prowadzić do poważnych szkód w życiu społecznym i rodzinnym. Dlatego każda sprawa musi być badana z najwyższą starannością, uwzględniając zarówno prawa pokrzywdzonego, jak i oskarżonego.

FAQ artykuł 190 kk – groźba karalna

Co to jest groźba karalna w rozumieniu art. 190 kodeksu karnego?

Groźba karalna to zapowiedź popełnienia przestępstwa na szkodę innej osoby, która wzbudza u tej osoby uzasadnioną obawę, że zostanie ona spełniona. Może dotyczyć m.in. pozbawienia życia, uszkodzenia ciała lub zniszczenia mienia.

Jakie kary grożą za groźbę karalną?

Za groźbę karalną grozi kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 2 lat. W niektórych przypadkach sąd może zastosować także środki zabezpieczające.

Czy groźba musi być wypowiedziana wprost?

Nie. Groźba może być wyrażona słowami, gestami, wiadomościami SMS, e-mailami czy publikacjami w internecie. Istotne jest, czy wywołała uzasadnioną obawę jej spełnienia u osoby pokrzywdzonej.

Jakie dowody mogą pomóc w sprawie o groźbę karalną?

Dowodami mogą być nagrania rozmów, wiadomości tekstowe, e-maile, zeznania świadków, dokumentacja psychologiczna lub medyczna, a także zapisy z monitoringu.

Czy groźba karalna jest ścigana z urzędu?

Nie, groźba karalna jest przestępstwem ściganym na wniosek pokrzywdzonego. Oznacza to, że aby wszcząć postępowanie, konieczne jest złożenie stosownego wniosku do organów ścigania.