Rozwód za porozumieniem stron – co warto wiedzieć przed złożeniem pozwu

Czym jest rozwód za porozumieniem stron i jakie warunki trzeba spełnić?

Pojęcie rozwodu bez orzekania o winie

Rozwód za porozumieniem stron to popularne określenie rozwodu bez orzekania o winie. W polskim prawie rozwodowym nie istnieje oddzielna kategoria rozwodu „za porozumieniem”, lecz sąd może orzec rozwód na zgodny wniosek małżonków bez wskazywania winy którejkolwiek ze stron. Taka forma zakończenia małżeństwa jest zwykle mniej konfliktowa, szybsza i mniej kosztowna niż rozwód z orzeczeniem o winie. Co istotne – nawet jeśli małżonkowie chcą się rozstać w zgodzie, nie mogą liczyć na automatyczne orzeczenie rozwodu. Muszą zostać spełnione konkretne przesłanki określone w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.

Przesłanki udzielenia rozwodu

Aby sąd mógł orzec rozwód – niezależnie od tego, czy małżonkowie są zgodni co do jego przebiegu – muszą zaistnieć dwie kluczowe przesłanki:

• zupełny rozkład pożycia, czyli ustanie wszystkich trzech więzi łączących małżonków: emocjonalnej, fizycznej i gospodarczej,
• trwałość tego rozkładu, a więc brak perspektyw na odbudowanie małżeństwa.

W przypadku rozwodu bez orzekania o winie, sąd nie bada, która strona ponosi odpowiedzialność za rozpad związku. Zamiast tego skupia się na stwierdzeniu, czy związek rzeczywiście się rozpadł i czy małżonkowie nie planują do siebie wrócić. Przy rozwodzie „za porozumieniem” sąd zwykle opiera się na zgodnych oświadczeniach małżonków, ale nie jest nimi związany – jeśli uzna, że istnieją przesłanki do kontynuowania związku (np. jedna ze stron jest poważnie chora, a druga chce się nią opiekować), może odmówić udzielenia rozwodu.

Znaczenie zgodnej woli małżonków

Zgoda małżonków co do rozwodu bez orzekania o winie nie zastępuje oceny sądu, ale ma ogromne znaczenie praktyczne. Przede wszystkim:

• upraszcza postępowanie – sąd nie musi przeprowadzać szczegółowego postępowania dowodowego w zakresie winy,
• skróca czas trwania procesu – często możliwe jest zakończenie sprawy na jednej rozprawie,
• ogranicza koszty – brak konieczności udziału biegłych, długiego przesłuchiwania świadków itp.,
• pozwala na spokojniejsze uregulowanie kwestii dzieci i majątku, co ma kluczowe znaczenie przy dalszym funkcjonowaniu rodziny po rozwodzie.

W praktyce, rozwody bez orzekania o winie wybierane są przez osoby, które chcą zakończyć związek w sposób cywilizowany, bez eskalacji konfliktu i bez publicznego „prania brudów” na sali sądowej. Często są to pary, które są już w separacji fizycznej i emocjonalnej, a kwestie związane z podziałem majątku, dziećmi czy alimentami zostały między nimi ustalone poza sądem.

Kiedy sąd może odmówić rozwodu mimo zgodnej woli stron?

Warto wiedzieć, że nawet jeśli małżonkowie są zgodni co do rozwodu i wnioskują o brak orzekania o winie, sąd nie ma obowiązku orzec rozwodu. Istnieją trzy sytuacje, w których sąd może odmówić jego udzielenia:

1. Gdy rozwód byłby sprzeczny z dobrem wspólnych małoletnich dzieci – np. gdy jedno z rodziców chce porzucić rodzinę, a drugie nie ma możliwości zapewnienia dzieciom opieki.
2. Gdy rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego – dotyczy to np. sytuacji, gdy jeden z małżonków ciężko choruje, a drugi chce się go pozbyć.
3. Gdy rozwodu żąda wyłącznie małżonek winny rozkładu pożycia, a drugi wyraża sprzeciw – dotyczy to rozwodów z orzeczeniem o winie, ale sąd bierze to pod uwagę nawet przy zgłoszonym porozumieniu.

Rozwód bez orzekania o winie, mimo że uznawany za najłagodniejszą formę zakończenia małżeństwa, nie jest więc czystą formalnością. Każda sprawa musi być rozpatrywana indywidualnie, a sąd – oprócz spełnienia wymogów formalnych – zawsze bierze pod uwagę dobro dzieci i kwestie etyczne. Dlatego tak istotne jest odpowiednie przygotowanie pozwu rozwodowego oraz ustalenie wszelkich spornych kwestii przed wejściem na salę rozpraw. W dalszej części artykułu zostanie dokładnie omówiona procedura rozwodowa i najważniejsze aspekty związane z alimentami, władzą rodzicielską i majątkiem.

Jak przebiega procedura rozwodu za porozumieniem stron – krok po kroku

Sporządzenie pozwu rozwodowego

Pierwszym etapem procedury rozwodu za porozumieniem stron jest przygotowanie pozwu rozwodowego. Choć może on być złożony przez jednego z małżonków, najczęściej jest to wspólna decyzja, poprzedzona ustaleniami dotyczącymi m.in. dzieci, alimentów czy majątku. W pozwie należy zawrzeć:

• oznaczenie stron (powoda i pozwanego) oraz sądu właściwego do rozpoznania sprawy,
• żądanie rozwodu bez orzekania o winie,
• uzasadnienie wykazujące zupełny i trwały rozkład pożycia,
• wniosek o rozstrzygnięcie w kwestii władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem i alimentów – jeśli są małoletnie dzieci,
• informację o ewentualnym braku wspólnego majątku lub o jego podziale,
• załączniki: odpis aktu małżeństwa, akty urodzenia dzieci, dowody opłat sądowych (600 zł) oraz ewentualne dokumenty potwierdzające ustalenia stron.

W przypadku zgodnego stanowiska stron można załączyć pisemne porozumienie rodzicielskie (tzw. plan wychowawczy), co ułatwia sądowi szybkie wydanie wyroku. W przypadku braku dzieci, sprawa zazwyczaj ogranicza się do jednego krótkiego posiedzenia sądowego.

Złożenie pozwu i wyznaczenie terminu rozprawy

Pozew należy złożyć do sądu okręgowego właściwego ze względu na ostatnie wspólne miejsce zamieszkania małżonków, o ile jedno z nich tam nadal przebywa. W przeciwnym razie – właściwość ustalana jest na zasadach ogólnych, zgodnie z miejscem zamieszkania pozwanego lub powoda. Po zarejestrowaniu sprawy, sąd doręcza odpis pozwu drugiej stronie i wyznacza termin rozprawy.

W przypadku rozwodu za porozumieniem stron czekanie na pierwszą rozprawę zwykle trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od obciążenia konkretnego sądu. Jeżeli strony zgodnie dążą do rozwodu, sąd nie musi prowadzić długiego postępowania dowodowego – wystarczy przesłuchanie obu małżonków.

Przebieg rozprawy sądowej

Rozprawa rozwodowa w przypadku rozwodu bez orzekania o winie jest zazwyczaj spokojna i krótka. Najczęściej trwa od 15 minut do godziny. Sędzia przede wszystkim:

• weryfikuje tożsamość stron,
• pyta, czy małżonkowie nadal chcą rozwodu i czy zgadzają się na brak orzekania o winie,
• zadaje pytania dotyczące rozpadu więzi małżeńskich (uczuciowej, fizycznej, gospodarczej),
• bada, czy nie ma przeszkód do orzeczenia rozwodu – zwłaszcza w kontekście dobra dzieci lub zasad współżycia społecznego,
• analizuje porozumienie dotyczące dzieci (jeśli istnieją) oraz ewentualne ustalenia co do alimentów i kontaktów.

W sprawach prostych – bez dzieci, bez sporów i z porozumieniem w kwestiach formalnych – sąd może wydać wyrok już na pierwszej rozprawie. W bardziej złożonych przypadkach (np. gdy małżonkowie mają dzieci i odmienne poglądy na ich wychowanie), możliwe jest odroczenie rozprawy i skierowanie stron do mediatora lub biegłego psychologa rodzinnego.

Mediacja jako narzędzie pomocnicze

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do dobra dziecka lub sprzecznych stanowisk rodziców, sąd może skierować strony do mediacji rodzinnej. W kontekście rozwodu za porozumieniem stron mediacja ma na celu:

• ułatwienie porozumienia w zakresie opieki nad dziećmi,
• określenie kontaktów z dzieckiem i wysokości alimentów,
• ustalenie zasad dotyczących miejsca zamieszkania dziecka,
• pomoc w emocjonalnym przepracowaniu rozstania.

Jeśli mediacja zakończy się sukcesem, strony mogą podpisać ugodę, która – po zatwierdzeniu przez sąd – ma moc wyroku. Mediacja nie opóźnia znacząco sprawy, a wręcz może ją przyspieszyć, jeśli dzięki niej uda się załatwić kwestie sporne bez potrzeby przeprowadzania postępowania dowodowego.

Ogłoszenie wyroku i jego skutki

Jeśli sąd uzna, że rozkład pożycia jest trwały i zupełny, i nie ma przeszkód formalnych do rozwodu, wydaje wyrok rozwodowy. W przypadku rozwodu bez orzekania o winie nie wskazuje się w nim, kto zawinił – uznaje się, że żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności. W wyroku mogą znaleźć się także postanowienia dotyczące:

• alimentów,
• kontaktu z dzieckiem,
• sprawowania władzy rodzicielskiej,
• ewentualnego podziału majątku (choć najczęściej następuje on w odrębnym postępowaniu).

Wyrok rozwodowy staje się prawomocny po upływie 21 dni od jego ogłoszenia, o ile żadna ze stron nie złoży apelacji. Możliwe jest także wcześniejsze uzyskanie klauzuli prawomocności na wniosek jednej ze stron – co przyspiesza możliwość zmiany nazwiska, zgłoszenia nowego stanu cywilnego czy rozliczeń podatkowych.

W kolejnym rozdziale przejdziemy do kluczowych ustaleń prawnych i praktycznych, które powinny zostać uregulowane w przypadku rozwodu bez orzekania o winie – zwłaszcza gdy małżonkowie mają wspólne dzieci, wspólny majątek lub mieszkają pod jednym dachem.

Najważniejsze ustalenia przy rozwodzie bez orzekania o winie

Alimenty – kiedy są konieczne i jak je ustalić

W przypadku rozwodu za porozumieniem stron, ustalenie alimentów jest niezbędne, jeśli małżonkowie mają wspólne małoletnie dzieci. Wówczas sąd musi – nawet mimo zgody stron – orzec:

• wysokość alimentów,
• sposób ich płatności,
• terminy świadczeń.

W praktyce, jeśli rodzice uzgodnili między sobą wysokość alimentów i porozumienie nie budzi zastrzeżeń sądu (np. kwoty nie są rażąco niskie), sąd zatwierdzi ustalenia w wyroku rozwodowym. Alimenty mogą być również orzekane w odniesieniu do byłego małżonka, ale wyłącznie w sytuacjach szczególnych. W przypadku rozwodu bez orzekania o winie obowiązek alimentacyjny między byłymi małżonkami powstaje tylko wtedy, gdy jedna ze stron znajduje się w niedostatku (np. nie ma środków na podstawowe utrzymanie).

Warto też wiedzieć, że alimenty nie muszą być płacone wyłącznie pieniężnie – możliwe jest zawarcie porozumienia, w którym np. jeden z rodziców przejmuje większość kosztów utrzymania dziecka poprzez opiekę, wyżywienie czy edukację, a drugi wypłaca symboliczną kwotę. Najważniejsze jest dobro dziecka i zapewnienie mu godnych warunków życia.

Władza rodzicielska i kontakty z dzieckiem

Sąd orzekający rozwód musi również rozstrzygnąć kwestię władzy rodzicielskiej. Przy rozwodzie za porozumieniem stron małżonkowie mogą:

• wnosić o pozostawienie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom,
• wnioskować o ograniczenie jej jednemu z nich,
• ustalić miejsce zamieszkania dziecka,
• zaproponować konkretny plan kontaktów drugiego rodzica z dzieckiem.

Coraz częściej sądy akceptują tzw. plan wychowawczy (porozumienie wychowawcze), w którym rodzice szczegółowo określają:

• dni i godziny kontaktów,
• sposób spędzania świąt, wakacji, ferii,
• kwestie decyzyjne (np. wybór szkoły, leczenie, religia),
• zasady informowania się nawzajem o sytuacji dziecka.

Jeśli plan jest kompletny i nie budzi wątpliwości, sąd zwykle akceptuje go w wyroku rozwodowym. W razie jego braku, sąd sam określa zasady sprawowania opieki i kontaktów. Wspólna władza rodzicielska jest obecnie standardem w polskich sądach, o ile nie występują przesłanki do jej ograniczenia (np. przemoc, uzależnienia, brak zainteresowania dzieckiem).

Podział majątku wspólnego

Rozwód za porozumieniem stron nie oznacza automatycznego podziału majątku. Jeśli strony chcą uregulować tę kwestię w wyroku rozwodowym, muszą:

• zawrzeć zgodny wniosek o podział majątku,
• przedstawić kompletną propozycję – bez konieczności przeprowadzania dodatkowego postępowania dowodowego,
• udowodnić, że nie ma sporów co do wartości, składników i sposobu podziału.

W praktyce jednak sądy rzadko dokonują podziału majątku w trakcie rozwodu, chyba że sprawa jest wyjątkowo prosta (np. małżonkowie mają jedno wspólne mieszkanie i są zgodni, kto je przejmuje). W większości przypadków strony kierowane są do odrębnego postępowania cywilnego. Warto wówczas zawrzeć umowę notarialną lub pisemne porozumienie i na tej podstawie wnieść do sądu rejonowego o podział.

Wspólne zamieszkiwanie po rozwodzie

Często niedocenianą, a bardzo istotną kwestią jest to, kto pozostanie we wspólnym mieszkaniu po rozwodzie. Nawet jeśli strony zgodnie chcą rozwodu, mogą nie być w stanie szybko rozwiązać kwestii mieszkaniowych. Sąd może w wyroku:

• przyznać prawo do korzystania z mieszkania jednemu z małżonków,
• zobowiązać drugiego do opuszczenia lokalu,
• w wyjątkowych przypadkach – orzec eksmisję (np. w przypadku przemocy).

Jeśli małżonkowie nadal mieszkają razem mimo rozwodu, sąd może ustalić zasady współużytkowania lokalu – określając np. które pomieszczenia przysługują każdemu z nich lub zobowiązując do ponoszenia części kosztów utrzymania. Często jednak sprawy mieszkaniowe są odkładane na później, a były związek formalnie rozwiązany, choć faktyczne rozstanie następuje dopiero po wielu miesiącach.

Korzyści płynące z rozwodu bez orzekania o winie

Rozwód za porozumieniem stron ma liczne zalety praktyczne, które doceniają zarówno sądy, jak i sami małżonkowie. Przede wszystkim:

• pozwala zakończyć małżeństwo szybciej,
• unika eskalacji konfliktów,
• chroni dzieci przed dramatycznymi procesami sądowymi,
• zmniejsza koszty postępowania,
• pozwala utrzymać neutralne relacje po rozwodzie – co ma znaczenie zwłaszcza dla rodziców wspólnych dzieci.

W przypadku małżeństw, w których nie ma już uczuć, ale również nie ma silnych sporów i wzajemnych oskarżeń, rozwód za porozumieniem stron jest często najbardziej racjonalnym rozwiązaniem. To forma rozstania oparta na szacunku i odpowiedzialności – zarówno wobec siebie nawzajem, jak i wobec dzieci, rodziny czy własnej przyszłości.

FAQ rozwód za porozumieniem stron

Jakie dokumenty są potrzebne do rozwodu za porozumieniem stron?

Do pozwu rozwodowego należy dołączyć m.in. odpis aktu małżeństwa, akty urodzenia dzieci, a także dowody na rozkład pożycia, jeśli są wymagane.

Czy rozwód bez orzekania o winie można przeprowadzić bez adwokata?

Tak, ale skorzystanie z pomocy prawnika może ułatwić przygotowanie dokumentów i przyspieszyć postępowanie.

Ile trwa rozwód za porozumieniem stron?

W zależności od sądu, rozwód może zostać orzeczony nawet po jednej rozprawie – zwykle trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy.

Czy przy rozwodzie bez orzekania o winie można ustalić alimenty?

Tak, strony mogą zawrzeć porozumienie co do wysokości alimentów, a sąd je zatwierdzi, jeśli będzie zgodne z interesem dziecka.

Czy rozwód bez orzekania o winie wyklucza podział majątku?

Nie. Małżonkowie mogą przeprowadzić podział majątku w trakcie rozwodu lub w odrębnym postępowaniu cywilnym.