Zastrzeżenie PESEL – jak chronić swój numer identyfikacyjny przed nadużyciami

Czym jest zastrzeżenie numeru PESEL i dlaczego warto je rozważyć?

Rola numeru PESEL we współczesnym systemie prawnym i finansowym

Numer PESEL to jeden z najważniejszych identyfikatorów obywateli Rzeczypospolitej Polskiej. Nadawany jest każdej osobie zameldowanej na terytorium Polski oraz wszystkim obywatelom RP, którzy zostali wpisani do rejestru PESEL. Ten jedenastocyfrowy numer, choć z pozoru neutralny, jest w rzeczywistości kluczem do tożsamości danej osoby w systemach urzędowych, bankowych, medycznych, edukacyjnych i wielu innych.

W praktyce oznacza to, że znając PESEL danej osoby, możliwe jest uzyskanie dodatkowych danych, a w połączeniu z innymi informacjami – nawet wyłudzenie kredytu, zawarcie umowy telekomunikacyjnej, zakup ratalny czy fikcyjne zatrudnienie. Dlatego właśnie ochrona numeru PESEL staje się dziś równie istotna, co zabezpieczenie dokumentów tożsamości.

Skala nadużyć i wyłudzeń – dlaczego zastrzeżenie PESEL zyskuje na znaczeniu?

Przez lata wiele osób nie zdawało sobie sprawy, że dane takie jak PESEL, numer dowodu, adres zamieszkania czy nazwisko panieńskie matki mogą wystarczyć oszustom do zaciągnięcia zobowiązań na cudze dane. Według raportów Związku Banków Polskich tylko w 2023 roku wykryto ponad 10 tysięcy prób wyłudzeń kredytów na cudze dane, a ich wartość przekroczyła 500 mln złotych.

Od czerwca 2024 roku wprowadzono w życie nowelizację przepisów ustawy o ewidencji ludności, która umożliwia każdemu obywatelowi zastrzeżenie swojego numeru PESEL w centralnym rejestrze. Dzięki temu instytucje, które mają zamiar zawrzeć z daną osobą umowę o charakterze finansowym lub cywilnoprawnym, mają obowiązek sprawdzić status PESEL-u i – w przypadku jego zastrzeżenia – wstrzymać zawarcie umowy do momentu cofnięcia blokady.

Co daje zastrzeżenie PESEL i przed czym chroni?

Zastrzeżenie PESEL-u działa na zasadzie „domyślnej blokady” – jeśli ktoś próbuje zawrzeć umowę na Twój numer PESEL, a numer ten jest zastrzeżony, instytucja ma obowiązek to zweryfikować i odmówić zawarcia umowy lub jej realizacji. To zabezpieczenie ma szczególne znaczenie w przypadku:

• prób zaciągnięcia kredytu lub pożyczki,
• podpisania umowy kupna na raty,
• rejestracji karty SIM,
• podpisania umowy najmu,
• fikcyjnego zatrudnienia,
• uzyskania dostępu do usług medycznych lub społecznych pod cudzym nazwiskiem.

Blokada PESEL-u działa więc jak wirtualna blokada tożsamości – jeśli nawet Twoje dane zostały wykradzione lub zgubiono dokumenty, to nie będą mogły zostać wykorzystane w najczęstszych schematach oszustw.

Warto podkreślić, że zastrzeżenie PESEL nie wpływa na codzienne czynności obywatelskie – można nadal korzystać z opieki zdrowotnej, składać wnioski urzędowe, dokonywać przelewów, korzystać z ePUAP czy mObywatela. Zastrzeżenie działa tylko wobec instytucji i podmiotów, które są zobowiązane do weryfikacji PESEL-u przy zawieraniu umów.

Nowe obowiązki instytucji po stronie ochrony danych

Od momentu wejścia w życie przepisów o zastrzeżeniu numeru PESEL, instytucje finansowe, banki, firmy leasingowe, operatorzy telekomunikacyjni, notariusze, a nawet część firm ubezpieczeniowych mają ustawowy obowiązek sprawdzania statusu PESEL klienta. Jeśli PESEL jest zastrzeżony, zawarcie umowy będzie możliwe tylko po uprzednim jego odblokowaniu.

To oznacza, że zastrzeżenie PESEL zyskało realną moc prawną, a jego naruszenie przez instytucję – np. podpisanie umowy mimo aktywnego zastrzeżenia – może skutkować nieważnością czynności prawnej oraz odpowiedzialnością cywilną i administracyjną.

Kiedy warto zastrzec swój numer PESEL?

Zastrzeżenie PESEL rekomendowane jest w szczególności osobom, które:

• utraciły dokument tożsamości,
• padły ofiarą wycieku danych osobowych,
• były celem ataku phishingowego,
• podejrzewają, że ich dane mogły trafić w niepowołane ręce,
• często zawierają umowy online i chcą zwiększyć poziom bezpieczeństwa,
• chcą na stałe mieć większą kontrolę nad swoim numerem identyfikacyjnym.

Zastrzeżenie może być także prewencyjnym działaniem – nawet jeśli nie doszło do żadnego nadużycia, lepiej zastrzec PESEL i samodzielnie decydować, kiedy i komu pozwolimy go wykorzystać. Tym bardziej, że zastrzeżenie PESEL można w każdej chwili cofnąć lub czasowo zawiesić, np. na jeden dzień – aby podpisać umowę z operatorem czy złożyć wniosek kredytowy.

Zastrzeżenie PESEL a odpowiedzialność obywatela

Choć mechanizm zastrzeżenia ma chronić obywateli, warto pamiętać, że po stronie użytkownika również ciąży odpowiedzialność. Jeśli zastrzeżesz PESEL, a zapomnisz go odblokować przed zawarciem umowy – np. kredytowej lub leasingowej – instytucja odmówi przeprowadzenia procedury. Co więcej, zastrzeżenie PESEL może również opóźnić działania prawne lub notarialne, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie cofnięte.

Z tego względu zaleca się, aby traktować zastrzeżenie PESEL jak system zabezpieczenia dwustopniowego – domyślnie zablokowany, a odblokowywany tylko wtedy, gdy tego rzeczywiście potrzebujesz.

Zastrzeżenie PESEL to jeden z najskuteczniejszych, a jednocześnie najprostszych sposobów ochrony danych osobowych w cyfrowej rzeczywistości. W kolejnych częściach artykułu omówimy szczegółowo jak zastrzec PESEL krok po kroku, a także jakie skutki prawne i praktyczne niesie to działanie dla obywateli i instytucji.

Jak zastrzec numer PESEL – procedura krok po kroku

Kto może zastrzec PESEL i jakie są tego warunki?

Prawo do zastrzeżenia numeru PESEL przysługuje każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej, który ukończył 18. rok życia. Dodatkowo, ustawodawca przewidział możliwość dokonania tej czynności przez:

• opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie lub częściowo,
• kuratora,
• pełnomocnika z udzielonym pełnomocnictwem notarialnym lub urzędowym,
• przedstawiciela ustawowego osoby niepełnoletniej (w wyjątkowych przypadkach, np. związanych z przestępstwami na tle seksualnym lub bezpieczeństwem majątku dziecka).

Zastrzeżenie numeru PESEL jest całkowicie bezpłatne, niezależnie od tego, jaką drogę wybierzesz.

Gdzie można zastrzec numer PESEL?

Obecnie istnieje kilka wygodnych i szybkich form dokonania zastrzeżenia numeru PESEL:

1. Zastrzeżenie online poprzez ePUAP lub serwis gov.pl

Najbardziej powszechną metodą jest skorzystanie z platformy gov.pl, gdzie wystarczy zalogować się za pomocą profilu zaufanego, bankowości elektronicznej, mObywatela lub e-dowodu.

Kroki wyglądają następująco:

1. Wejdź na stronę https://www.gov.pl/web/gov/zastrzez-numer-pesel
2. Kliknij „Zastrzeż PESEL”
3. Zaloguj się wybraną metodą
4. Potwierdź swoją tożsamość
5. Wybierz opcję „Zastrzeż”
6. Zatwierdź operację – system natychmiast zapisze Twoje zastrzeżenie w rejestrze

Po wykonaniu tych kroków Twój numer PESEL zostaje zastrzeżony na czas nieokreślony, ale z możliwością cofnięcia.

2. Aplikacja mobilna mObywatel

Osoby, które korzystają z aplikacji mObywatel 2.0, mogą zastrzec numer PESEL za pomocą kilku kliknięć:

• W aplikacji należy wejść w zakładkę „Twoje dane” → „Zastrzeż PESEL”
• Następnie kliknąć „Zastrzeż numer”
• Po zatwierdzeniu – zastrzeżenie zaczyna obowiązywać natychmiast

To bardzo wygodna opcja dla osób, które często przemieszczają się lub potrzebują mobilnego dostępu do swoich danych.

3. Osobiście w urzędzie gminy

Tradycyjna forma zastrzeżenia PESEL jest możliwa osobiście w dowolnym urzędzie gminy lub miasta. Trzeba jedynie:

• przyjść z dokumentem tożsamości,
• złożyć wniosek o zastrzeżenie numeru PESEL,
• urzędnik potwierdzi operację i dokona wpisu w systemie.

Dla osób mniej biegłych w obsłudze narzędzi cyfrowych to dobra, choć mniej wygodna opcja.

Jak cofnąć zastrzeżenie PESEL lub tymczasowo je zawiesić?

Zastrzeżenie PESEL można:

• cofnąć całkowicie – jeśli chcesz na stałe przywrócić możliwość używania numeru PESEL do wszystkich operacji,
• zawiesić czasowo – opcja szczególnie przydatna np. przy podpisywaniu kredytu lub aktu notarialnego.

Zawieszenie PESEL działa na 1, 7 lub 30 dni – użytkownik sam wybiera okres, po którym zastrzeżenie automatycznie wróci. To znakomite rozwiązanie, bo nie trzeba pamiętać o ponownym zabezpieczeniu.

Czynność cofnięcia lub zawieszenia można wykonać:

• przez mObywatela,
• na stronie gov.pl,
• lub osobiście w urzędzie.

Potwierdzenie zastrzeżenia – jak sprawdzić, czy PESEL jest zablokowany?

Po zastrzeżeniu PESEL, można w dowolnym momencie sprawdzić jego status, logując się na swój profil zaufany lub w aplikacji mObywatel. Tam wyświetla się informacja o aktualnym statusie numeru PESEL: aktywny / zastrzeżony / zawieszony.

Można także pobrać urzędowe zaświadczenie PDF, które potwierdza, że PESEL jest obecnie zastrzeżony – przydaje się to np. przy kontakcie z firmami, które nie wiedzą jeszcze, jak działa nowy system.

Czy można zastrzec PESEL na osobę trzecią?

Zgodnie z przepisami, nie można samodzielnie zastrzec numeru PESEL innej osoby pełnoletniej, nawet jeśli jest to bliska rodzina. Wymagana jest do tego:

• pełnomocnictwo,
• lub status przedstawiciela ustawowego / opiekuna prawnego.

Dotyczy to np. sytuacji, gdy chcemy chronić osobę starszą, schorowaną, która nie korzysta z narzędzi elektronicznych – wówczas potrzebna jest procedura urzędowa lub sądowa.

Czy zastrzeżenie PESEL działa od razu?

Tak, zastrzeżenie PESEL dokonane elektronicznie obowiązuje od momentu potwierdzenia operacji w systemie. W przypadku zastrzeżenia przez urzędnika – z chwilą wprowadzenia danych do rejestru. To oznacza, że nie ma żadnego okresu przejściowego – zastrzeżenie jest natychmiast skuteczne.

W kolejnej części omówimy szczegółowo, jak zastrzeżenie PESEL wpływa na funkcjonowanie obywatela oraz jakich formalności musi dopełnić np. bank czy notariusz, kiedy numer PESEL jest zablokowany.

Skutki zastrzeżenia numeru PESEL – konsekwencje prawne i praktyczne

Obowiązki instytucji wobec zastrzeżonego numeru PESEL

Zastrzeżenie PESEL nie jest jedynie aktem symbolicznym – niesie za sobą konkretne obowiązki prawne dla instytucji, które zawierają umowy, udzielają kredytów lub wykonują czynności prawne w imieniu osób fizycznych. Zgodnie z przepisami:

• Instytucje finansowe, banki, notariusze, firmy leasingowe, operatorzy telekomunikacyjni, urzędy, biura informacji gospodarczej, a także dostawcy usług zaufania (np. podpisu elektronicznego) mają obowiązek każdorazowego sprawdzania, czy numer PESEL klienta jest zastrzeżony.
• W przypadku aktywnego zastrzeżenia PESEL – instytucja ma bezwzględny zakaz wykonania czynności prawnej bez uprzedniego cofnięcia lub zawieszenia tego zastrzeżenia.
• Działanie niezgodne z tym obowiązkiem może skutkować nieważnością zawartej umowy, a także odpowiedzialnością odszkodowawczą po stronie instytucji.

To znaczy, że jeżeli bank lub firma udzieli kredytu osobie, której PESEL był zastrzeżony – a zignoruje obowiązek weryfikacji – to sam ponosi ryzyko finansowe z tytułu ewentualnych wyłudzeń.

Jakie czynności są zablokowane przy aktywnym zastrzeżeniu PESEL?

Zastrzeżenie PESEL blokuje przede wszystkim czynności cywilnoprawne i finansowe, które wymagają potwierdzenia tożsamości. Wśród najważniejszych warto wymienić:

• zaciągnięcie kredytu lub pożyczki,
• podpisanie umowy leasingu,
• zakup ratalny w sklepie stacjonarnym lub online,
• podpisanie aktu notarialnego (np. sprzedaży nieruchomości, pełnomocnictwa, darowizny),
• rejestracja karty SIM,
• zakup ubezpieczenia,
• rejestracja działalności gospodarczej lub zmiana danych w CEIDG,
• dostęp do danych osobowych w bazach komercyjnych (np. KRD, BIG InfoMonitor, BIK).

Zablokowane są również wszystkie usługi, które wymagają weryfikacji PESEL – nawet logowanie się do usług, które korzystają z tzw. weryfikacji tożsamości po PESEL (np. niektóre systemy rekrutacyjne, rozliczenia online czy serwisy urzędowe).

Jednocześnie warto zaznaczyć, że zastrzeżenie PESEL nie utrudnia korzystania z usług publicznych – nadal można np.:

• korzystać z publicznej służby zdrowia,
• odbierać świadczenia socjalne i rodzinne,
• rejestrować się w urzędzie pracy,
• odbierać przesyłki polecone,
• korzystać z ePUAP, profilu zaufanego, e-dowodu czy mObywatela.

Zastrzeżony PESEL a codzienne życie – jak unikać niedogodności?

Choć zastrzeżenie PESEL jest skutecznym narzędziem ochrony tożsamości, może powodować pewne trudności – zwłaszcza jeśli zapomnimy go zawczasu odblokować przed ważną transakcją. Przykładowe sytuacje:

• chcesz podpisać akt notarialny – notariusz odmówi dokonania czynności do czasu odblokowania PESEL,
• zamierzasz wziąć sprzęt na raty – nawet w sklepie internetowym system odrzuci Twój wniosek,
• planujesz zmienić operatora komórkowego – nie będzie to możliwe bez zawieszenia zastrzeżenia.

Aby uniknąć komplikacji:

• Zawieszaj PESEL czasowo – jeśli wiesz, że danego dnia podpiszesz umowę lub wykonasz czynność prawną, zawieś zastrzeżenie na 24h,
• Korzystaj z aplikacji mObywatel – daje ona błyskawiczny dostęp do zawieszania i przywracania statusu,
• Sprawdzaj status PESEL przed ważną wizytą w instytucji – np. przed wizytą u notariusza, w banku, urzędzie.

Warto również pamiętać, że zastrzeżenie PESEL jest widoczne tylko dla instytucji uprawnionych – nie trzeba informować o nim znajomych, współpracowników czy innych osób.

Co grozi instytucji za naruszenie obowiązku sprawdzania PESEL?

W przypadku, gdy podmiot wykonuje czynność prawną pomimo zastrzeżonego numeru PESEL – może ponieść poważne konsekwencje, zarówno prawne, jak i finansowe:

• nieważność czynności prawnej,
• obowiązek naprawienia szkody powstałej na skutek niewłaściwego zawarcia umowy,
• kontrole ze strony organów nadzoru (np. UODO, KNF, UOKiK),
• utrata reputacji, jeśli przypadek wyłudzenia zostanie nagłośniony.

W skrajnych przypadkach – np. systemowych zaniedbań – instytucja może zostać również ukarana administracyjnie lub pozwem zbiorowym.

Czy warto zastrzec PESEL na stałe?

Tak – zdecydowanie warto. W obecnych realiach cyfrowego świata wyciek danych może nastąpić z każdego miejsca – poczty, sklepu internetowego, bazy danych pracodawcy, banku czy aplikacji mobilnej. Nawet jeśli nigdy nie padłeś ofiarą oszustwa, nie masz pewności, że Twoje dane nie „krążą” w obiegu przestępczym.

Zastrzeżenie PESEL:

• daje pełną kontrolę nad momentem wykorzystania Twojej tożsamości,
• jest całkowicie darmowe i natychmiastowe,
• można je zawiesić lub cofnąć jednym kliknięciem,
• zabezpiecza przed najbardziej powszechnymi formami wyłudzeń,
• wymusza odpowiedzialność po stronie instytucji.

To obecnie jeden z najprostszych i najskuteczniejszych mechanizmów obrony przed kradzieżą tożsamości, który każdy obywatel może wdrożyć – bez żadnych kosztów i formalności.

FAQ zastrzeżenie PESEL – najczęstsze pytania

Jak zastrzec numer PESEL?

Numer PESEL można zastrzec online przez profil zaufany (np. na stronie gov.pl), w aplikacji mObywatel lub osobiście w urzędzie gminy. Procedura jest darmowa i zajmuje kilka minut.

Co oznacza zastrzeżenie numeru PESEL?

Zastrzeżenie PESEL blokuje możliwość wykorzystania tego numeru w celu np. zaciągnięcia kredytu lub zawarcia umowy bez zgody właściciela. Chroni to przed kradzieżą tożsamości.

Czy można cofnąć zastrzeżenie PESEL?

Tak, zastrzeżenie można cofnąć w dowolnym momencie – na stałe lub tymczasowo. To przydatne np. przy planowanym podpisaniu umowy lub wzięciu kredytu.

Czy instytucje muszą sprawdzać, czy PESEL jest zastrzeżony?

Tak, od 1 czerwca 2024 roku banki, notariusze i inne instytucje mają obowiązek weryfikacji statusu PESEL przed podpisaniem umowy lub udzieleniem kredytu.

Czy zastrzeżony PESEL blokuje wszystkie operacje?

Nie. Zastrzeżenie PESEL nie uniemożliwia zawarcia umowy, ale instytucja musi uzyskać potwierdzenie, że użytkownik świadomie cofnął blokadę lub wyraził zgodę na daną operację.