Paserstwo – definicja, odpowiedzialność karna i granice odpowiedzialności nabywcy

Czym jest paserstwo w świetle polskiego prawa karnego

Definicja paserstwa i jego podstawy prawne

Paserstwo jest jednym z przestępstw przeciwko mieniu uregulowanych w polskim Kodeksie karnym. Zostało opisane w art. 291–293 kk, a także – w pewnych przypadkach – w Kodeksie wykroczeń. Przestępstwo to polega na nabywaniu, przyjmowaniu, ukrywaniu, zbywaniu lub pomaganiu w zbyciu rzeczy uzyskanej za pomocą czynu zabronionego, a więc najczęściej pochodzącej z kradzieży, rozboju, oszustwa lub innego przestępstwa przeciwko mieniu.

Istnieją trzy główne formy paserstwa, które mają swoje odrębne ujęcia prawne i skutki karne:

• Paserstwo umyślne (art. 291 kk) – sprawca działa z pełną świadomością, że rzecz pochodzi z przestępstwa.
• Paserstwo nieumyślne (art. 292 kk) – sprawca nie wiedział, ale mógł i powinien był przypuszczać, że rzecz ma nielegalne pochodzenie.
• Paserstwo akcyzowe (art. 65 § 1 kks) – dotyczy towarów objętych akcyzą, takich jak alkohol, papierosy czy paliwa, które nie posiadają znaków akcyzowych lub pochodzą z przemytu.

Dodatkowo, w przypadku rzeczy o niewielkiej wartości (do 500 zł w momencie popełnienia czynu), paserstwo może być uznane za wykroczenie, zgodnie z art. 122 Kodeksu wykroczeń.

Elementy konieczne do uznania czynu za paserstwo

Aby można było mówić o paserstwie, konieczne jest wcześniejsze popełnienie innego czynu zabronionego, w wyniku którego uzyskano daną rzecz. Oznacza to, że paserstwo jest przestępstwem wtórnym – nie może istnieć bez uprzedniego przestępstwa (np. kradzieży).

Ważne jest, że paserstwo nie ogranicza się wyłącznie do przypadków, w których sprawca kupuje kradziony przedmiot. Równie dobrze może ono polegać na:

• ukrywaniu rzeczy pochodzącej z przestępstwa,
• pomaganiu w jej sprzedaży lub przewozie,
• przechowywaniu jej dla innej osoby.

W praktyce, nawet przechowanie roweru, który został skradziony, na prośbę znajomego – jeśli wiemy lub mamy powody przypuszczać, że pochodzi z przestępstwa – może zostać zakwalifikowane jako paserstwo.

Przykłady paserstwa w praktyce

W codziennym życiu wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że ich działania mogą być zakwalifikowane jako paserstwo. Oto kilka typowych przykładów:

• Zakup nowego telefonu po znacznie zaniżonej cenie, bez dokumentu zakupu i od osoby prywatnej, której danych nie znamy.
• Przechowywanie sprzętu elektronicznego, co do którego istnieje uzasadnione podejrzenie, że został on pozyskany w sposób nielegalny (np. został skradziony z magazynu).
• Pomoc w sprzedaży samochodu, który wcześniej został wyłudzony na podstawie fałszywych dokumentów – nawet bez pobierania wynagrodzenia za pośrednictwo.
• Kupno dużej ilości papierosów lub alkoholu bez znaków akcyzowych, szczególnie jeśli odbywa się to „okazyjnie” lub od osób prywatnych, nieprowadzących działalności handlowej.

We wszystkich tych przypadkach sąd będzie analizował, czy dana osoba miała świadomość (lub czy powinna była ją mieć), że towar pochodzi z przestępstwa. Jeżeli tak – może zostać pociągnięta do odpowiedzialności jako paser.

Paserstwo a inne przestępstwa

Ważne jest odróżnienie paserstwa od innych przestępstw związanych z nielegalnym obrotem mieniem. Paserstwo różni się od:

• Hehlerstwa, czyli typowego handlu rzeczami z kradzieży – termin ten nie funkcjonuje w polskim prawie karnym, ale występuje w niektórych systemach prawa kontynentalnego.
• Prania brudnych pieniędzy – to przestępstwo związane z legalizacją środków finansowych pochodzących z przestępstwa, często w bardziej zorganizowany i złożony sposób.
• Ułatwienia zbycia, które może pojawić się w kontekście przestępstw skarbowych – np. przy nielegalnym obrocie towarami bez faktur.

Paserstwo może także występować równolegle z innymi przestępstwami, np. w sytuacji, gdy osoba nie tylko kupuje kradziony sprzęt, ale też fałszuje dokumenty, aby go sprzedać jako legalny – wówczas mamy do czynienia z kumulatywną odpowiedzialnością karną.

Paserstwo w kontekście zakupów przez Internet

W dobie rosnącej popularności portali ogłoszeniowych, marketplace’ów i grup sprzedażowych w mediach społecznościowych, ryzyko nieświadomego popełnienia paserstwa znacząco wzrosło. Bardzo często transakcje te odbywają się bez umowy, paragonu czy faktury, a jedynym dowodem zakupu jest np. konwersacja w komunikatorze.

W takich przypadkach szczególnie ważna jest należyta staranność – czyli działania, które nabywca powinien podjąć, aby upewnić się co do legalności pochodzenia rzeczy. Brak ostrożności może bowiem skutkować uznaniem, że nabywca „powinien był przypuszczać”, że przedmiot pochodzi z przestępstwa, co w świetle art. 292 kk oznacza paserstwo nieumyślne.

Znaczenie umyślności i nieumyślności

Umyślność oznacza, że sprawca świadomie nabył lub ukrywał rzecz pochodzącą z przestępstwa. Taki czyn jest traktowany surowiej i przewidziana za niego kara to nawet do 5 lat pozbawienia wolności.

Nieumyślność – w kontekście paserstwa – nie oznacza braku winy. Przeciwnie, oznacza, że sprawca nie dochował należytej staranności, np. kupił rower bez dokumentów od osoby w podejrzanych okolicznościach i za zbyt niską cenę. Mimo że nie wiedział, że pochodzi z kradzieży – sąd może uznać, że powinien był przypuszczać i tym samym pociągnąć go do odpowiedzialności karnej.

To rozróżnienie ma ogromne znaczenie dla wymiaru kary i może wpłynąć na dalsze decyzje sądu co do ewentualnego złagodzenia odpowiedzialności.

Odpowiedzialność karna za paserstwo

Zakres odpowiedzialności w zależności od formy czynu

Paserstwo, choć z pozoru może wydawać się mniej poważnym przestępstwem niż kradzież czy rozbój, w świetle polskiego prawa karnego podlega surowym sankcjom – szczególnie wtedy, gdy jest popełnione umyślnie. Kodeks karny przewiduje różne konsekwencje, w zależności od rodzaju paserstwa, jego umyślności oraz wartości przedmiotu przestępstwa.

W przypadku paserstwa umyślnego (art. 291 §1 kk), sprawcy grozi:

• kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.

W przypadku paserstwa nieumyślnego (art. 292 §1 kk), przewidziana jest:

• kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Jeśli jednak wartość przedmiotu paserstwa nie przekracza ustawowego progu (aktualnie 500 zł), sprawca nie odpowiada już za przestępstwo, a za wykroczenie paserstwa (art. 122 §2 kw). W takim wypadku sąd może orzec:

• karę grzywny, ograniczenia wolności albo nawet nagany.

Warto zaznaczyć, że to właśnie wartość rzeczy w momencie popełnienia czynu jest kluczowym kryterium decydującym o kwalifikacji czynu jako przestępstwo lub wykroczenie. Nie liczy się wartość rynkowa późniejsza, np. przy odsprzedaży.

Kumulacja odpowiedzialności – co w przypadku kilku rzeczy?

Jeśli sprawca nabył lub przechował kilka rzeczy o niskiej wartości, lecz ich łączna wartość przekracza 500 zł, wówczas może być oskarżony o przestępstwo, nawet jeśli żadna z rzeczy pojedynczo nie przekraczała tej kwoty. W praktyce sądy analizują każdy przypadek indywidualnie, biorąc pod uwagę nie tylko wartość mienia, ale i intencje oraz zachowanie sprawcy.

Dodatkowo, w przypadku paserstwa akcyzowego, zgodnie z art. 65 Kodeksu karnego skarbowego, odpowiedzialność karna może być bardzo surowa. Za obrót towarami akcyzowymi bez znaków legalizacji (np. papierosy z przemytu), grożą:

• wysokie grzywny,
• kara pozbawienia wolności do 3 lat,
• przepadek towaru, nawet jeśli nie należał do sprawcy.

Okoliczności wpływające na wymiar kary

Sąd orzekający w sprawie paserstwa bierze pod uwagę szereg czynników wpływających na wymiar kary. Do najważniejszych należą:

• forma umyślności – umyślne działanie będzie oceniane surowiej niż nieumyślność;
• wartość rzeczy – im wyższa, tym surowsza kara;
• stopień społecznej szkodliwości czynu – np. handel wieloma rzeczami lub prowadzenie paserskiej działalności w sposób zorganizowany;
• dotychczasowa karalność sprawcy;
• postawa po popełnieniu czynu – np. dobrowolne wydanie rzeczy, współpraca z organami ścigania.

W przypadkach mniejszej wagi, sąd może skorzystać z możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary (art. 60 kk), a nawet odstąpić od jej wymierzenia, jeśli sprawca naprawił szkodę i działał pod wpływem okoliczności zasługujących na uwzględnienie.

Odpowiedzialność nie tylko dla kupującego

Powszechnie uważa się, że za paserstwo może odpowiadać tylko ten, kto kupił przedmiot pochodzący z przestępstwa. Tymczasem Kodeks karny przewiduje szerszy krąg odpowiedzialnych. Mogą to być także osoby, które:

• przyjęły rzecz w darowiźnie, wiedząc o jej pochodzeniu;
• ukryły ją w imieniu innej osoby;
• pomogły w jej przewiezieniu lub zbyciu, nawet bez korzyści majątkowej;
• przechowywały rzecz z zamiarem późniejszego przekazania osobie trzeciej.

W praktyce oznacza to, że nawet osoby pośrednio zaangażowane w obrót rzeczą pochodzącą z przestępstwa mogą być pociągnięte do odpowiedzialności, jeśli działały z zamiarem paserstwa lub nie zachowały wymaganej ostrożności.

Odpowiedzialność nieletnich i młodocianych

W sytuacjach, gdy sprawcą czynu paserskiego jest osoba niepełnoletnia lub młodociana (do 21. roku życia), stosuje się przepisy o postępowaniu w sprawach nieletnich albo środki wychowawcze przewidziane w Kodeksie karnym. Sąd może:

• orzec środek wychowawczy lub kuratora,
• nakazać naprawienie szkody,
• zdecydować o umieszczeniu w ośrodku wychowawczym.

Tego typu przypadki są bardzo wrażliwe społecznie – młodzi ludzie często nie zdają sobie sprawy z konsekwencji prawnych nabywania np. kradzionych słuchawek, konsol czy telefonów od znajomych. Edukacja w tym zakresie staje się coraz bardziej istotna.

Przedawnienie odpowiedzialności za paserstwo

Jak każde przestępstwo, paserstwo również ulega przedawnieniu. Zgodnie z ogólnymi zasadami Kodeksu karnego:

• przestępstwo paserstwa umyślnego przedawnia się po 10 latach od jego popełnienia,
• paserstwo nieumyślne – po 5 latach,
• wykroczenie paserstwa – po 1 roku od jego ujawnienia (ale nie później niż po 3 latach od popełnienia czynu).

Warto pamiętać, że bieg przedawnienia może być przerwany, np. przez wszczęcie postępowania karnego, co „resetuje” jego liczenie.

Jak uniknąć odpowiedzialności za paserstwo – praktyczne wskazówki

Znaczenie należytej staranności przy zakupach

Najważniejszym sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za paserstwo, zwłaszcza w jego nieumyślnej formie, jest dochowanie należytej staranności przy nabywaniu rzeczy. To pojęcie kluczowe w praktyce orzeczniczej – sądy wielokrotnie podkreślają, że nawet jeśli dana osoba nie wiedziała, że rzecz pochodzi z przestępstwa, powinna była przypuszczać, jeśli okoliczności zakupu były podejrzane.

W praktyce oznacza to, że każda osoba kupująca przedmiot z drugiej ręki, szczególnie poza oficjalnymi kanałami sprzedaży, powinna:

• dopytać o pochodzenie rzeczy – skąd ją sprzedający posiada, czy ma dowód zakupu;
• zażądać dokumentu potwierdzającego sprzedaż – choćby prostego pisemnego potwierdzenia, szczególnie przy droższych przedmiotach;
• zwrócić uwagę na cenę – wyjątkowo niska cena może być sygnałem, że coś jest nie tak;
• unikać zakupu od osób anonimowych – brak danych kontaktowych, brak profilu, ogłoszenia bez historii – to czerwone flagi;
• sprawdzić numer seryjny – w przypadku elektroniki czy rowerów, warto sprawdzić, czy numer nie figuruje w bazach rzeczy skradzionych.

Brak takich działań może zostać uznany przez sąd za rażące niedbalstwo i skutkować uznaniem winy za paserstwo nieumyślne.

Ryzykowne sytuacje i sygnały ostrzegawcze

Kupując rzeczy przez Internet, z ogłoszenia, na bazarze lub od nieznajomego, warto być szczególnie czujnym, jeśli:

• towar jest nowy, ale nie ma żadnych opakowań, dowodów zakupu ani gwarancji;
• sprzedający naciska na szybką sprzedaż, unika kontaktu osobistego lub płatności przelewem;
• przedmiot sprzedawany jest w podejrzanie niskiej cenie w stosunku do rynkowej wartości;
• ogłoszenie zawiera niejasne lub zbyt lakoniczne informacje;
• brakuje danych kontaktowych lub lokalizacji ogłoszeniodawcy.

Wszystkie powyższe elementy powinny wzbudzić ostrożność – sądy często wskazują, że osoba rozsądna i uczciwa, mając do czynienia z takimi sygnałami, nie powinna decydować się na zakup.

Ochrona w przypadku nabycia w dobrej wierze

Istnieją sytuacje, w których nabywca działał w pełnej dobrej wierze, a mimo to okazało się, że rzecz pochodziła z przestępstwa. W takich przypadkach obrona przed zarzutem paserstwa może być skuteczna, o ile można wykazać:

• że transakcja została zawarta w uczciwych warunkach (np. zakup w sklepie, od osoby znanej i zaufanej),
• że nabywca zachował rozsądną ostrożność (np. sprawdził dokumenty, zawarł pisemną umowę),
• że brak było jakichkolwiek sygnałów ostrzegawczych, które mogłyby wzbudzić podejrzenie.

W niektórych przypadkach sąd, mimo zaistnienia formalnych podstaw do uznania winy, może zastosować warunkowe umorzenie postępowania, szczególnie wobec osób wcześniej niekaranych i w przypadku drobnych naruszeń.

Jak zabezpieczać się przy zakupach z drugiej ręki

Aby ograniczyć ryzyko zakupu rzeczy pochodzącej z przestępstwa, warto wdrożyć kilka prostych zasad:

• zawieraj umowy sprzedaży nawet przy drobnych zakupach – gotowy wzór można znaleźć online, a podpisanie dokumentu trwa kilka minut;
• płać przelewem – daje to możliwość identyfikacji sprzedawcy;
• zachowuj screeny ogłoszenia i korespondencji – mogą być dowodem w sprawie;
• kupuj w zaufanych miejscach – sklepy z używanym sprzętem, legalne komisy, portale z systemem ocen i recenzji;
• nie podejmuj pochopnych decyzji – szybka transakcja często okazuje się najdroższą.

Rola sprzedawcy a odpowiedzialność kupującego

Warto zaznaczyć, że odpowiedzialność za paserstwo nie przenosi się automatycznie z jednej strony transakcji na drugą. To, że sprzedawca oferował rzecz pochodzącą z kradzieży, nie oznacza jeszcze, że kupujący również jest winny – pod warunkiem, że działał w dobrej wierze i nie mógł się zorientować, że rzecz pochodzi z przestępstwa.

Z drugiej strony – jeśli kupujący kupuje „na ślepo”, nie pytając o pochodzenie rzeczy, bez dokumentów, a cena wydaje się zbyt dobra, by była prawdziwa – wówczas sąd może uznać, że współuczestniczył w procederze paserstwa.

Sprzedawca również ponosi odpowiedzialność – jeśli oferował do sprzedaży rzeczy, które sam nabył od osób nieuprawnionych lub jeśli prowadził regularną działalność paserską, jego odpowiedzialność może być znacznie surowsza.

Wnioski praktyczne – paserstwo a życie codzienne

Codzienne zakupy – przez Internet, na targach, grupach ogłoszeniowych – są dziś normą. Dlatego tak istotne jest uświadamianie społeczeństwu, że nieostrożne nabywanie rzeczy może mieć poważne konsekwencje prawne. Nawet jeśli nie mamy złych intencji, brak ostrożności i zaufanie do „okazyjnych ofert” mogą sprawić, że nieświadomie popełnimy czyn zabroniony.

Dlatego warto stosować zasadę ograniczonego zaufania, korzystać z pisemnych potwierdzeń i dokumentacji oraz zawsze kierować się zdrowym rozsądkiem. To najprostsza i najskuteczniejsza forma ochrony przed wejściem w konflikt z prawem w kontekście paserstwa.