Rezydent USA – kto to jest, jakie ma obowiązki i jak wpływa to na podatki

Kim jest rezydent USA według prawa imigracyjnego i podatkowego

Rezydentura w Stanach Zjednoczonych – dwa niezależne systemy

W prawie Stanów Zjednoczonych pojęcie „rezydenta” funkcjonuje w dwóch niezależnych, choć często się przenikających, systemach: prawie imigracyjnym oraz prawie podatkowym. To rozróżnienie jest niezwykle istotne – osoba może być rezydentem podatkowym, nie będąc jednocześnie rezydentem imigracyjnym, i odwrotnie.

W prawie imigracyjnym, rezydentem USA zostaje osoba, która posiada zieloną kartę (Green Card) – dokument poświadczający status stałego rezydenta, który daje prawo do legalnego i nieograniczonego pobytu oraz pracy w Stanach Zjednoczonych. Uzyskanie zielonej karty odbywa się na drodze postępowania imigracyjnego, prowadzonego przez USCIS (United States Citizenship and Immigration Services). Taki status uprawnia m.in. do korzystania z wielu praw obywatelskich z wyjątkiem głosowania w wyborach federalnych.

Z kolei w prawie podatkowym rezydentem jest osoba, która spełnia określone warunki fizycznej obecności na terytorium USA lub posiada zieloną kartę – niezależnie od tego, gdzie aktualnie przebywa. W tym przypadku kluczowe znaczenie ma test rezydencji podatkowej, który może objąć osoby przebywające w USA legalnie, np. na wizie pracowniczej lub studenckiej, o ile spełniają kryteria czasowe.

Zielona karta a status rezydenta

Posiadanie zielonej karty automatycznie czyni osobę rezydentem USA zarówno w sensie imigracyjnym, jak i podatkowym. Oznacza to, że osoba taka podlega obowiązkom podatkowym na zasadach tożsamych z obywatelami amerykańskimi. Obejmuje to m.in. obowiązek rozliczania się z całego dochodu – zarówno tego uzyskanego w USA, jak i poza granicami kraju.

Co więcej, rezydenci z zieloną kartą muszą składać roczne deklaracje podatkowe (formularz 1040) nawet wtedy, gdy nie uzyskali dochodu na terenie USA. Obowiązki te nie kończą się w momencie opuszczenia kraju – dopóki zielona karta nie zostanie oficjalnie oddana lub unieważniona, osoba uznawana jest za amerykańskiego rezydenta podatkowego.

Test obecności fizycznej (Substantial Presence Test)

Osoby, które nie posiadają zielonej karty, również mogą zostać uznane za rezydentów podatkowych USA, jeśli spełnią tzw. Substantial Presence Test, czyli test obecności fizycznej. Polega on na zsumowaniu dni spędzonych w Stanach Zjednoczonych w ciągu ostatnich trzech lat według specjalnego wzoru:

• każda doba spędzona w USA w bieżącym roku liczona jest jako 1 dzień,
• każda doba z roku poprzedniego liczona jest jako 1/3 dnia,
• każda doba z drugiego roku wstecz liczona jest jako 1/6 dnia.

Jeśli suma tych wartości wynosi co najmniej 183 dni, a osoba była fizycznie obecna w USA przez co najmniej 31 dni w roku bieżącym, uznaje się ją za podatkowego rezydenta USA.

Ten system powoduje, że osoby regularnie przyjeżdżające do USA, np. w celach zawodowych lub edukacyjnych, mogą nieświadomie przekroczyć próg i zostać objęte amerykańskimi obowiązkami podatkowymi – nawet jeśli nie mają stałego pobytu ani zielonej karty.

Status rezydenta a obywatelstwo USA

Choć status rezydenta imigracyjnego (posiadacza zielonej karty) nie jest równoznaczny z obywatelstwem USA, to jednak może stanowić punkt wyjścia do naturalizacji. Po pięciu latach legalnego pobytu (a w niektórych przypadkach już po trzech latach, np. w przypadku małżonków obywateli USA) osoba może ubiegać się o przyznanie obywatelstwa.

Warto jednak pamiętać, że naturalizacja wiąże się z dodatkowymi zobowiązaniami, m.in. koniecznością zrzeczenia się innych obywatelstw w niektórych krajach, choć Stany Zjednoczone dopuszczają podwójne obywatelstwo. Z kolei osoby, które przebywają w USA wyłącznie na podstawie wiz tymczasowych (np. wiza studencka F-1, wiza pracownicza H-1B), nie mają prawa do ubiegania się o obywatelstwo na tej podstawie – chyba że ich status zostanie zmieniony na stały pobyt.

Specyfika rezydencji podatkowej dla osób z Polski

W przypadku osób pochodzących z Polski – a więc rezydentów podatkowych Polski lub osób prowadzących działalność w Polsce – kluczowe znaczenie ma umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania między Polską a USA, podpisana w 1974 roku (i zaktualizowana w późniejszych aneksach). Reguluje ona sytuacje, w których osoba fizyczna uzyskuje dochody w obu państwach lub może być uznana za rezydenta podatkowego obu krajów jednocześnie.

W takich przypadkach stosuje się tzw. tie-breaker rules, czyli zasady rozstrzygające, gdzie osoba powinna być traktowana jako rezydent podatkowy. Bierze się pod uwagę m.in. miejsce stałego zamieszkania, centrum interesów życiowych, długość pobytu i obywatelstwo.

Dzięki tym zasadom możliwe jest uniknięcie sytuacji, w której dana osoba byłaby zobowiązana do zapłaty podatku od tego samego dochodu w dwóch państwach jednocześnie, jednak nie zwalnia to z obowiązku raportowania dochodów oraz składania deklaracji zgodnie z amerykańskim prawem podatkowym.

Rezydencja podatkowa a obowiązek informacyjny wobec IRS

Osoby uznane za rezydentów podatkowych USA – niezależnie od tego, czy na podstawie zielonej karty, czy testu obecności – muszą składać pełne zeznania podatkowe w USA. Co więcej, są one również objęte obowiązkiem raportowania zagranicznych kont bankowych (tzw. FBAR – Foreign Bank Account Report) oraz – w wielu przypadkach – składania dodatkowych formularzy informacyjnych w ramach FATCA (Foreign Account Tax Compliance Act), takich jak formularz 8938.

Zaniedbanie tych obowiązków może prowadzić do:

• kar finansowych,
• odmowy wydania dokumentów imigracyjnych,
• a w niektórych przypadkach – postępowania karnego.

Dlatego każda osoba, która przebywa w USA na dłużej niż kilka miesięcy lub planuje związać się z tym krajem zawodowo lub prywatnie, powinna dokładnie przeanalizować swój status rezydencji podatkowej oraz konsekwencje, jakie z niego wynikają.

Obowiązki podatkowe rezydenta USA

Rezydent podatkowy a globalne zobowiązania wobec IRS

Rezydent podatkowy USA, niezależnie od tego, czy uzyskał ten status poprzez posiadanie zielonej karty, czy na podstawie testu obecności fizycznej, podlega opodatkowaniu od całości swoich dochodów – zarówno uzyskanych w Stanach Zjednoczonych, jak i za granicą. To tzw. zasada globalnego opodatkowania. Oznacza to, że jeśli rezydent osiąga dochody w Polsce (np. z najmu, działalności gospodarczej czy umowy zlecenia), jest zobowiązany wykazać je również przed amerykańskim fiskusem – IRS (Internal Revenue Service).

Należy podkreślić, że samo przebywanie w USA przez ponad 183 dni może wystarczyć do uznania za rezydenta podatkowego i pociągać za sobą pełne obowiązki deklaracyjne. W praktyce wiele osób przyjeżdżających na podstawie wizy B1/B2 lub H-1B nie jest świadomych, że ich pobyt w USA automatycznie powoduje skutki podatkowe, jeśli przekroczą wymagany próg czasowy.

Obowiązek składania deklaracji podatkowej – formularz 1040

Osoby posiadające status rezydenta podatkowego w USA są zobowiązane do corocznego składania zeznania podatkowego w formularzu 1040. Formularz ten obejmuje:

• dochody z USA, np. wynagrodzenie za pracę, zasiłki, inwestycje,
• dochody z zagranicy, w tym z Polski – np. emerytury, czynsze, dywidendy,
• odliczenia i ulgi podatkowe, np. standard deduction, ulgi prorodzinne,
• kredyty podatkowe – m.in. Child Tax Credit, Earned Income Tax Credit.

W niektórych przypadkach konieczne jest złożenie także dodatkowych formularzy, np.:

• Schedule B – jeśli posiadasz zagraniczne konta lub otrzymałeś odsetki,
• Schedule C – przy dochodach z jednoosobowej działalności gospodarczej,
• Form 8938 – jeśli posiadasz aktywa finansowe za granicą (wymóg FATCA).

Rozliczenie powinno zostać złożone zazwyczaj do 15 kwietnia kolejnego roku podatkowego, choć rezydenci przebywający poza USA mogą skorzystać z automatycznego przedłużenia terminu do 15 czerwca.

FATCA i FBAR – obowiązki informacyjne rezydenta

Rezydenci USA mają również szczególne obowiązki w zakresie raportowania zagranicznych aktywów, zgodnie z ustawą FATCA (Foreign Account Tax Compliance Act) oraz regulacjami dotyczącymi FBAR (Foreign Bank Account Report).

1. FBAR:
   Każda osoba, która posiada zagraniczne konta bankowe lub inwestycyjne, a ich łączna wartość w dowolnym momencie roku podatkowego przekroczyła 10 000 USD, musi złożyć formularz FinCEN 114. Dotyczy to m.in. kont osobistych, firmowych, wspólnych rachunków rodzinnych czy rachunków oszczędnościowych w Polsce. Złożenie FBAR odbywa się elektronicznie, niezależnie od zeznania podatkowego 1040.
2. FATCA (formularz 8938):
   Jeśli rezydent podatkowy posiada zagraniczne aktywa finansowe (np. udziały w spółkach, fundusze inwestycyjne, obligacje, rachunki), których wartość przekracza progi określone przez IRS (np. 50 000 USD dla osób samotnych, 100 000 USD dla małżeństw), musi dołączyć formularz 8938 do zeznania podatkowego.

Niedopełnienie tych obowiązków może prowadzić do bardzo wysokich kar, sięgających nawet 10 000 USD za każde niewykazane konto lub aktywo.

Sankcje za niewypełnienie obowiązków

Naruszenie amerykańskich obowiązków podatkowych przez rezydenta może mieć poważne konsekwencje, zarówno finansowe, jak i prawne. Do najważniejszych należą:

• wysokie kary finansowe za niezłożenie FBAR lub FATCA,
• odmowa przyznania lub przedłużenia zielonej karty,
• problemy z uzyskaniem obywatelstwa USA (naturalizacja),
• pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, jeśli IRS uzna, że działanie było świadome i miało na celu uchylenie się od podatku.

IRS współpracuje z wieloma zagranicznymi instytucjami finansowymi, również z bankami w Polsce – na podstawie porozumień FATCA – co oznacza, że brak dobrowolnego ujawnienia dochodów i kont może zostać wykryty automatycznie.

Ulgi i odliczenia dla rezydentów podatkowych

Mimo rozległych obowiązków, rezydenci podatkowi USA mogą korzystać z szeregu ulg i odliczeń, które znacząco zmniejszają ich zobowiązania podatkowe. Przykładowo:

• standard deduction – w roku podatkowym 2024 wynosi 14 600 USD dla osób samotnych i 29 200 USD dla małżeństw rozliczających się wspólnie;
• ulgi prorodzinne – np. Child Tax Credit, który w niektórych przypadkach wynosi do 2 000 USD na każde dziecko;
• ulgi edukacyjne – np. American Opportunity Credit lub Lifetime Learning Credit;
• odliczenia od dochodu – np. składki na ubezpieczenia zdrowotne, odsetki od kredytów studenckich, datki na cele charytatywne.

Część z tych ulg jest niedostępna dla nierezydentów, co oznacza, że uzyskanie statusu rezydenta może być korzystne z punktu widzenia opodatkowania – ale pod warunkiem właściwego rozliczenia i przestrzegania obowiązków informacyjnych.

Rezydent podatkowy z dochodem z Polski – jak go rozliczyć?

Osoby uznane za rezydentów podatkowych USA, które nadal uzyskują dochody w Polsce, muszą wykazać je w amerykańskim zeznaniu podatkowym. Dotyczy to m.in.:

• wynajmu nieruchomości w Polsce,
• wynagrodzenia z umów o pracę lub zlecenie,
• dochodów z działalności gospodarczej,
• dywidend i odsetek z polskich kont i inwestycji.

Aby uniknąć podwójnego opodatkowania, należy zastosować mechanizmy zawarte w umowie między Polską a USA, m.in. metodę kredytu podatkowego (foreign tax credit) lub wyłączenia z progresją. Dzięki temu osoba, która zapłaciła już podatek w Polsce, może pomniejszyć swoje zobowiązania wobec IRS o kwoty już uiszczone.

Warunkiem skorzystania z tych mechanizmów jest jednak poprawne i terminowe rozliczenie dochodów w obu państwach oraz udokumentowanie zapłaconych podatków w kraju źródła dochodu (czyli w Polsce). W razie wątpliwości zaleca się konsultację z doradcą podatkowym specjalizującym się w prawie USA i międzynarodowych rozliczeniach.

Rezydentura USA a relacje z Polską i unikanie podwójnego opodatkowania

Dwuznaczność rezydencji i konflikt podatkowy

Osoba fizyczna może jednocześnie spełniać warunki uznania za rezydenta podatkowego USA oraz rezydenta podatkowego Polski – i to w sposób całkowicie legalny, jeśli np. przebywa wystarczająco długo w USA, ale nadal posiada centrum interesów życiowych w Polsce (rodzina, mieszkanie, działalność gospodarcza). W takich przypadkach powstaje konflikt rezydencji, który może prowadzić do podwójnego opodatkowania tego samego dochodu.

Z pomocą przychodzi jednak umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania zawarta między Polską a Stanami Zjednoczonymi w 1974 roku, która określa tzw. tie-breaker rules – mechanizmy rozstrzygania, w którym państwie osoba ma być uznana za rezydenta na potrzeby podatkowe. Kryteriami rozstrzygającymi są:

• miejsce stałego zamieszkania,
• miejsce centrum interesów życiowych (życie rodzinne, zawodowe),
• długość pobytu w danym kraju,
• obywatelstwo,
• decyzja mutualna administracji podatkowych, gdy wszystkie powyższe zawiodą.

Dzięki tym zasadom można uniknąć podwójnego opodatkowania, choć – co istotne – nie zawsze oznacza to zwolnienie z obowiązku składania deklaracji w obu państwach. Osoba może być zobowiązana do wykazania dochodów w USA, mimo że zostaną one zwolnione z podatku w ramach „foreign tax credit” lub innego mechanizmu.

Obowiązek informacyjny wobec obu państw

Zarówno Polska, jak i USA, wymagają od swoich rezydentów podatkowych pełnego ujawnienia dochodów osiąganych globalnie. W przypadku USA, osoba fizyczna musi złożyć deklarację na formularzu 1040, wykazując w niej m.in.:

• przychody z wynajmu mieszkania w Polsce,
• zyski kapitałowe ze sprzedaży udziałów w spółkach lub nieruchomości,
• dochody z emerytury ZUS lub OFE,
• odsetki i dywidendy z polskich banków i rachunków maklerskich.

Polski rezydent podatkowy również powinien zgłaszać swoje dochody amerykańskie – np. z pracy, inwestycji czy zasiłków – w rocznym zeznaniu PIT. Przy czym – zgodnie z konwencją podatkową – dochód opodatkowany za granicą może zostać w Polsce zwolniony z opodatkowania (metoda wyłączenia z progresją) lub uwzględniony przy wyliczaniu stawki podatkowej.

Obowiązki te są szczególnie ważne dla osób, które prowadzą działalność gospodarczą w Polsce, ale przebywają w USA dłuższy czas – np. z powodu umowy o pracę, programów wymiany, projektów naukowych czy rodzinnych zobowiązań.

Zgłaszanie zagranicznych kont i inwestycji

Osoby będące rezydentami USA mają obowiązek raportować wszystkie swoje zagraniczne konta finansowe, o ile przekraczają one określone progi. Najważniejsze dokumenty to:

• FBAR (Foreign Bank Account Report) – dotyczy sytuacji, gdy łączna wartość zagranicznych kont w jakimkolwiek momencie w roku przekroczyła 10 000 USD; formularz FinCEN 114 składa się elektronicznie do Departamentu Skarbu USA;
• FATCA (formularz 8938) – dotyczy wartości zagranicznych aktywów finansowych; próg zależy od formy rozliczenia (np. 50 000 USD dla osób samotnych).

Dla wielu Polaków oznacza to obowiązek zgłaszania:

• kont osobistych i oszczędnościowych w bankach w Polsce,
• wspólnych rachunków rodzinnych,
• kont w polskich biurach maklerskich,
• polis inwestycyjnych typu IKE/IKZE,
• rachunków firmowych lub stowarzyszeniowych, jeśli mają do nich dostęp.

Brak złożenia wymaganych formularzy wiąże się z poważnymi sankcjami finansowymi, a w przypadku wykazania świadomego zatajenia – także karami karnymi.

Zakończenie rezydencji podatkowej w USA

Jeśli osoba przebywająca w USA postanowi wrócić na stałe do Polski, a wcześniej posiadała zieloną kartę lub spełniała kryteria testu obecności, konieczne może być formalne zakończenie rezydencji podatkowej. Sam wyjazd z USA nie wystarczy – IRS może nadal uznawać osobę za rezydenta, dopóki:

• nie zostanie złożone specjalne oświadczenie o rezygnacji z rezydencji (formularz I-407 w przypadku zielonej karty),
• nie zostanie złożone tzw. „final return”, czyli ostatnie rozliczenie podatkowe jako rezydent,
• nie nastąpi wygaśnięcie lub zakończenie testu obecności fizycznej (np. osoba nie przebywała już w USA przez wymagany okres).

W niektórych przypadkach może pojawić się również obowiązek złożenia formularza 8854 i wejście w tzw. exit tax, jeśli osoba rezygnuje z obywatelstwa lub długotrwałej rezydencji i posiada znaczne aktywa.

Skutki rezydentury dla przyszłych planów zawodowych i rodzinnych

Rezydentura USA, choć daje wiele przywilejów – takich jak prawo do legalnej pracy, pobytu, ochrony konsularnej czy programów społecznych – wiąże się też z rozległymi i długofalowymi zobowiązaniami, zwłaszcza finansowymi i podatkowymi.

Dla osób, które planują rozwijać działalność w Polsce, inwestować w polskie nieruchomości, utrzymywać konta bankowe i relacje gospodarcze w kraju pochodzenia – status rezydenta USA może okazać się obciążeniem, jeżeli nie zostanie właściwie zarządzony. Dlatego tak ważne jest:

• świadome zaplanowanie rezydencji podatkowej,
• bieżące monitorowanie liczby dni spędzanych w USA,
• korzystanie z pomocy specjalistów ds. międzynarodowego prawa podatkowego.

Zaniechanie tych działań może prowadzić do nieprzyjemnych konsekwencji – m.in. kłopotów z IRS, wieloletnich zaległości podatkowych, utraty dostępu do świadczeń lub nawet blokady kont bankowych. Rezydentura USA daje ogromne możliwości, ale wymaga świadomego podejścia i znajomości przepisów – nie tylko amerykańskich, ale również międzynarodowych.